رشد حرکتی از ۰ تا ۵ سالگی
یکی از دغدغه های اساسی هر والدینی درباره کودکشان این است که مراحل رشد حرکتی فرزندشان چگونه است، در چه سنی به مهارت های مختلف دست پیدا می‌کند، چه زمانی کودکشان می‌نشیند، غلت میزند، می‌ایستد و یا راه می‌رود و … .
آگاهی از رشد حرکتی در سنین ابتدایی به والدین کمک می‌کند تا از هرگونه تاخیر احتمالی در روند رشد کودکشان مطلع شوند و اقدامات لازم را انجام دهند. همچنین به آنها کمک می‌کند که بتوانند انتظارات خود را متناسب با سن کودک تعدیل کنند.
⇓نگاهی مختصر به مراحل رشد حرکتی از تولد تا ۵ سالگی⇓
تولد تا ۳ ماهگی
- بارزترین ویژگی حرکتی در این سن این است که کودک میتواند هنگامی که در وضعیت دمر و روی شکم قرار گرفته است به بازوها فشار آورده و سرش را به آرامی و حدود ۴۵ درجه بالا بیاورد. همچنین او میتواند سرش رابه سمت صداهای محیطی بچرخاند.
- در این بازه زمانی کودکان قادر خواهند بود مشت خود را باز و بسته کرده و دستان خود را به دهان نزدیک کنند. همچنین آنها زمانی که هیجان زده هستند، می‌توانند بازوها و پاها را به صورت مداوم حرکت دهند.
۴ تا ۶ ماهگی
- در حدود ۴ ماهگی کودکان می‌توانند در وضعیتی که رو به شکم قرار دارند، با تکیه بر دستان، سر و سینه را از سطح زمین جدا کنند. همچنین یک اتفاق مهم حرکتی در این بازه سنی، غلتیدن است. کودکان می توانند از حالت دمر به پشت غلت بزنند. در این بازه زمانی، هنگامی که کودکان در وضعیت رو به شکم (دمر) قرار بگیرند، می‌توانند با حرکت آرنج خود به سطح زمین فشار بیاورند. در این دوره ممکن است کودک بتواند برخی از حالت ها و حرکات چهره ای را تقلید کند.
- در این بازه سنی، گردن گیری کامل می‌شود و کودک می تواند بدون حمایت دیگران گردن بگیرد.
۷ تا ۱۲ ماهگی
- در حدود ۶ الی ۸ ماهگی، مهارت نشستن بدون نیاز به حمایت والدین در کودکان ایجاد می‌شود. همچنین آنها می‌توانند از حالت پشت به حالت دمر غلت بزنند. در این بازه سنی، کودکان یک حرکت ابتدایی برای چهار دست و پا رفتن را بدست می‌آورند: آنها می‌توانند با کمک بازوان تا حدی بدن خود را در وضعیت رو به شکم (دمر) به حرکت در بیاورند (خزیدن).
- در حدود ۹ ماهگی کودک میتواند بدون حمایت و به راحتی، چهاردست و پا برود. در ۱۰ ماهگی کودک قادر خواهد بود با کمک والدین یا با استفاده از یک وسیله به عنوان تکیه گاه (برای مثال میز) روی پاهایش بایستد. مهارت ایستادن به تدریج تکامل می‌یابد تا اینکه حدودا در سن ۱۲ ماهگی می‌توانند به تنهایی بایستند، و با کمک گرفتن از وسایل خانه در حد چند قدم نیز راه بروند. در ابتدا نیاز به حمایت والدین دارند ولی به تدریج این حمایت حذف می شود.
- همچنین یکی از مهارت های حرکتی مهم که در بازه ۱۰تا ۱۲ماهگی ایجاد می شود، این است که کودکان می توانند به طور مشخص از انگشت اشاره و انگشت شست برای نگه داشتن وسایل مختلف استفاده کنند. در همین بازه سنی کودکان می توانند به صورت تقلیدی دست ها را به همدیگر نزدیک کنند و کف بزنند.
۱۳ تا ۱۸ ماهگی
- در این بازه سنی، کودکان قادر خواهند بود برروی سطوح شیب دار مثل پله، به صورت چهار دست و پا حرکت کنند. در راه رفتن نیز به تدریج از حمایت های خارجی کاسته شده و می توانند در حدود ۱۸ ماهگی به تنهایی راه بروند و کمتر به زمین بخورند.
کودکان در این مرحله می توانند خم شوند و اشیای روی زمین را با دست بردارند و دوباره بایستند. همچنین در این مرحله این مهارت را دارند که دو شی مختلف (مثلا دو مکعب) را روی هم قرار دهند.
۱۹ تا ۲۴ ماهگی
- در این مرحله، مهارت های حرکتی گفته شده به تدریج کامل تر و بهتر می‌شود. همچنین به تدریج می‌توانند با کمک نرده از پله ها و سطوح شیب دار بالا بروند. و نیز در این دوره کودکان می توانند به صورت مساوی از هر دو دست در هنگام بازی با دیگران استفاده کنند.
۲تا ۳ سالگی
- کودکان می توانند توپ را با پا شوت بزنند و با دست پرتاب کنند و دوباره آن را بگیرند. البته هنوز نمیتوانند با دقت این کارها را انجام دهند. در این سن کودک پریدن با هر دو پا را یاد می گیرد. همچنین در این دوره مهارت حرکتی لازم برای استفاده از مسواک و شانه را دارا می باشند. در آغاز سه سالگی، یک کودک می تواند دایره را به عنوان اولین شکل هندسی رسم کند که این مورد جزء مهارت های حرکتی ظریف طبقه بندی می شود.
۳ تا ۴ سالگی
- کودک در سه سالگی میتواند به راحتی و در حالی که هردو پایش را به صورت متناوب روی پله به سمت بالا حرکت می دهد، از پله ها بالا برود (الگوی متناوب حرکت پاها). او همچنین پریدن رو به جلو را انجام می دهد و نیز می تواند تا چند ثانیه روی یک پایش بایستد(نهایتا پنج ثانیه). در این سن یک کودک با روند رشد طبیعی قادرخواهد بود سوار سه چرخه شود و به آرامی رکاب بزند.
- در ادامه روند رشد مهارت های حرکتی ظریف مانند کشیدن اشکال هندسی، یک کودک چهار ساله می تواند به تنهایی یک مربع رسم کند. همچنین کودک قادر خواهد بود درپوش ظروف (مانند بطری نوشابه) را باز و بسته کند.
- طبیعتا انداختن، گرفتن و لگد زدن به توپ نیز در این بازه سنی دیده می شود اما این مهارت به صورت ماهرانه تری نسبت به سن دو تا سه سالگی انجام می شود.
۴تا ۵ سالگی
- در ادامه تکامل حرکتی، کودک می تواند روی یک پایش برای مدت طولاتی تری بایستد (بالای ۹ ثانیه) و به تدریج قادر خواهد بود در همان وضعیت برای چند ثانیه راه برود(لی لی کردن). همچنین می تواند سوار یک دوچرخه شود و با کمک دیگران رکاب بزند. در این بازه سنی کودک میتواند روی زمین پشتک بزند و یا به دور خودش بچرخد (swing) .
- کودک از اشکال هندسی علاوه بر دایره و مربع، مثلث را نیز کپی می کند. با کسب مهارت تقلید کردن اشکال هندسی، کودک می تواند یک آدمک را با سر، تنه، بازوها و پاها رسم کند. همچنین مهارت حرکتی لازم جهت استفاده از قاشق، چنگال و تا حدودی چاقو را کسب می کند.
- در این بخش تلاش شده که مهمترین و کاربردی ترین نکات در مورد رشد حرکتی یک کودک تا سن ۵ سالگی مطرح شود. همان گونه که قبلا گفته شد، آگاهی از روند رشد حرکتی کودک می تواند به والدین کمک کند ضمن تعدیل سازی انتظارات خودشان از کودک، در صورت وجود تاخیر حرکتی هرچه زودتر به متخصص مربوطه مراجعه کنند تا پروسه ارزیابی و شاید مداخله زودهنگام آغاز شود.
در صورت وجود مشکل چه کنیم؟
معمولا نقایص رشدی حرکتی به دلیل آسیب به سیستم اعصاب مرکزی و محیطی اتفاق می افتد. بنابراین در صورت مشاهده هرگونه تاخیر در اکتساب مهارت های حرکتی در کودک، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب کودکان می تواند کمک کننده باشد. یک متخصص مغز و اعصاب، پس از معاینه و در صورت صلاح دید، می تواند جهت مداخلات توانبخشی کودک را به مراکز کاردرمانی ارجاع دهد. معمولا کاردرمانگر با ارایه تمرینات حرکتی، باعث تسهیل روند رشد حرکتی کودک می شود.