پس از بررسی رشد تقلید موضوع اهمیت تقلید در روند رشد کودک و بررسی آن بسیار حائز اهمیت است.
ممکن است بعضی از رفتارهای تقلیدی کودک مانند این که تلاش میکند مثل بزرگسالان با کفش های پاشنه بلند راه برود، برای دیگران دستمایه خنده و طنز باشد، اما به هرحال تقلید برای کودکان اهمیت بسیاری دارد و یک تلاش جدی برای یادگیری است.
به دنیا آمدن یک کودک، همراه با شادی والدین و اطرافیانش است و همه سعی می‌کنند به نحوی موجب جلب توجه کودک شوند. یا به صورت معمول با کودک بازی کنند و لبخند یا واکنشی از سمت او دریافت کنند.
در مطلب پیش رو قصد داریم در مورد بازی نوزاد در ۰تا۳ماهگی یا همان دوره “بازی بی هدف” که در
مطالب قبلی به آن اشاره کردیم صحبت کنیم.
از جمله سوالاتی که در این زمینه پیش می‌آید…
بازی در این سن چه فوایدی برای کودک دارد؟
چه بازی هایی با کودک بکنیم که به رشد او کمک کند؟
و کودک چه بازیهایی را دوست دارد؟
تاثیرات بازی در این سن در دو بخش قابل بررسی است: تاثیرات ذهنی و شناختی و تاثیرات فیزیکی و حرکتی.
کودک در این سن در دوره بازی بی هدف قرار دارد، به این صورت که حرکاتی انجام میدهد که هدفی از آن ها ندارد. ولی آیا “بازی بی هدف” هیچ فایده ای برای کودک ندارد؟
یقینا پاسخ خیر است.
بازی در این دوره باعث میشود نوزاد به شما نزدیک تر شود و شما به او کمک می‌کنید دنیای تازه خود را بهتر بشناسد.
بهترین وسیله برای بازی نوزاد خود شما هستید و بازی کردنتان با هم میتواند خیلی ساده باشد. تمام چیزی که برای شروع بازی نیاز است خود شما و نوزادتان هستید!
بازی کردن با نوزاد، به شما و فرزندتان این امکان را میدهد که همدیگر را بهتر بشناسید.
وقتی با نوزاد خود بازی می‌کنید او یاد میگیرد به شما اعتماد و تکیه کند و طناب ارتباطی بین شما و کودکتان محکم تر میشود و این مساله به نوزاد شما احساس عشق و امنیت میدهد.
بازی به مغز کودک شما در جهت تکامل کمک میکند و به رشد همه جانبه، یادگیری و تندرستی او کمک میکند. در واقع تجربه های جدید بازی به بخش هایی از مغز کودک کمک میکند که به هم وصل شوند و رشد کنند. از طریق بازی، نوزاد با دنیای خود آشنا میشود و تعامل با آن را یاد میگیرد.
همچنین بازی به کودک کمک میکند که حرف زدن را یاد بگیرد و کلمات را بفهمد.
حتی در شرایطی که شما (والدین) وقت کافی برای بازی با کودکتان نداشته باشید، می‌توانید با او در مورد اتفاقاتی که برایتان افتاده، صحبت کنید. مثلا در مورد شام پختن یا خرید کردن یا … .
بازی میتواند نکات بسیاری را در مورد شخصیت فرزندتان برای شما مشخص کند.
این که آیا خشن و یک دنده است؟
ساکت و آرام است؟ و …
نوزادان تازه متولد شده آماده آموزش و یادگیری هستند.
وقتی با کودک خود بازی می‌کنید و به درخواست‌های او پاسخ می‌دهید، این موضوع باعث میشود کودک شما احساس امنیت و عشق را تجربه کند.
این مساله همچنین به شما و کودک کمک میکند که همدیگر را بهتر بشناسید. همچنین این احساس امنیت و عشق به مغز کودک در زمینه توانایی فکرکردن، ارتباط برقرار کردن، حافظه و پیش بینی اتفاقات پیش رو کمک میکند.
تعامل گرم و پر از مهر و محبت، کلیدی ترین موضوع در مورد ارتباط با فرزند است.
در این سن نوزاد شما ممکن است به رنگ های روشن آویزان شده از تختش برای مدت زیادی نگاه کند. که در ظاهر یک فعالیت ساده به نظر می‌رسد اما در واقع کودک در حال یادگیری حرکت و رنگ ها و … است.
کودکان می‌خواهند دنیای خود را بشناسند ولی نمی‌خواهند به صورت یک جا همه دنیا را بیاموزند. بسیاری از فعالیت ها و صدا ها ممکن است کودک شما را خسته کند. همچنین ارائه بیش از حد بعضی از محرکها ممکن است کودک شما را خسته کند و باعث خواب او شوند. مراقب این نشانه ها باشید!
زمانی که از نوزادتان حرکتی می‌بینید او را تشویق کنید، این تشویق باعث میشود او احساس عشق و ارزشمندی کند و انگیزه حرکت های بعدی را به دست آورد.
پس از مطالعه مراحل اولیه رشد بینایی در ادامه به تفضیل، مراحل پایانی رشد بینایی و تماس چشمی کودک شرح داده خواهد شد.
پایان یک سالگی، پایان نوزادی کودک و شروع نوپایی او خواهد بود و البته همزمان توانایی های او در همه زمینه ها از جمله بینایی افزایش خواهد یافت. اکنون میتواند چهره های آشنا را به خوبی تشخیص دهد، نقاط مختلف خانه را به خوبی بشناسد و از این نقاط برای بازی کردن استفاده کند. او میتواند از فضاهای کوچک از جمله روزنه های کوچک پنجره و … برای تماشای منظره بیرون استفاده کند. همچنین کودک اشیای مورد علاقه خود را بیشتر و بهتر می‌شناسد و به مدت بیشتری ممکن است به آن ها خیره شود.
کودک به تدریج در تشخیص افراد نیز ماهرتر خواهد شد و میتواند افراد را از دور و یا از روی عکسشان تشخیص دهد. همچنین میتواند حالت هایی مانند عصبانیت، خوشحالی، غم، ناراحتی و …را در چهره افراد تشخیص دهد و به آن ها واکنش نشان دهد. کودک همچنین به تمام اشیای دور و برش دقت کرده و اشیای مد نظرش را جست و جو میکند. کامل شدن هماهنگی بینایی و حرکات دست ها از دیگر اتفاقاتی است که در این مرحله میتوان انتظار داشت. همچنین نگاه های کودک نیز ارادی تر خواهند شد.
مساله دیگری که در این سن برای کودک باید در نظر داشت، تغییر احتمالی رنگ چشمان کودک خواهد بود. لازم به ذکر است تولد اکثریت نوزادان با رنگ چشم متمایل به آبی مساله ای تقریبا طبیعی است. اما به تدریج میزان رنگدانه های تیره تر در عنبیه کودک افزایش یافته و ممکن است رنگ چشمان کودک از آبی به به رنگ های تیره تر مانند سبز،خاکستری یا قهوه ای تغییر کند.
رشد بینایی کودک از بعد از ۱ سالگی نیز همچنان مسیر خود را به پیش می‌برد. کودک تحت تاثیر مسائل محیطی و البته رشد عصبی و تکامل ساختارهای اعصاب بینایی و به طبع افزایش توانایی بینایی اش به تدریج دنیای خود را بهتر و بیشتر می‌شناسد. در نتیجه هماهنگی درک و بینایی کودک بیشتر و بهتر میشود. به تدریج همه مهارت های بینایی کودک به سمت هماهنگی به پیش می‌روند.
از یک تا دو سالگی تدریجا کودک در درک فواصل مهارت بیشتری پیدا میکند و میتواند تمرکز خود را نسبت به اشیای دور و نزدیک تنظیم کند و برای دیدن دقیق تر اجسام آنها را به خود نزدیک تر کند. همچنین در پاسخ به درخواست دیگران برای نگاه کردن به یک نقطه خاص یا گذاشتن اشیا در مکانهای خاص (مثلا یک سوراخ) به تدریج تواناتر میشود.
توانایی بینایی کودک به او در شناسایی اشیا و افراد مورد علاقه اش کمک میکند و در پاسخ به صدای آنها واکنشی مثل لبخند نشان میدهد. همچنین مثلا میتواند یک تصویر خاص و مورد علاقه اش را در کتاب نشان دهد.نگاه کردن و شناختن چهره خود در آیینه از دیگر مواردی است که میتوان برای این بازه سنی به آن اشاره کرد.
ردیابی و اصلاح بینایی یکی از اولین رفتارهای هدفمندی است که نوزاد انسان شروع به یادگیری میکند.
تنها حدود ۶تا۷ ساعت پس از تولد، کودک علاقه ای مشخص به صورت مادرش(مراقبش) نشان خواهد داد و شروع به تقلید حالات چهره او یا هر مراقب دیگری میکند. تماس چشمی معمولا در بازه زمانی ۴ تا۸ هفتگی برقرار میشود.در هفته پنجم تا هفتم افزایش میزان تماس چشمی و تاثیری که کودک از محیط اطرافش دریافت میکند، تاثیر بسزایی در اصلاح حالات چهره کودک خواهد داشت.
بین هفته ششم تا دهم گستره هماهنگی نگاه او در محیط های مختلف و در پاسخ به محرک های مختلف بیشتر خواهد شد و همچنین نگاه های مستقیم و هدفمند او به صورت مادر (مراقبش) افزایش خواهد یافت. فرآیند رشد بینایی کودک قدم به قدم پیش می‌رود و کودک توانایی های بیشتری پیدا میکند که این توانایی ها به کودک در جهت قرار گرفتن در فضای ارتباطی دنیای اطراف کمک شایانی خواهد کرد.
تماس بینایی به کودک در مسیر درک عواطف و احساسات و خواسته های اطرافیان کمک شایانی خواهد کرد. جهت درک این مساله میتوان به کنترل حرکات والد و مراقب در ۳ ماهگی توسط کودک و همچنین لبخند زدن در پاسخ به لبخند در ۵ ماهگی بواسطه توانایی های بینایی کودک اشاره کرد.
به طبع رشد توانایی های بینایی، رشد گفتار و زبان کودک نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. رشد عصبی و نورونی کودک رفته رفته کامل میشود و ۹ تا۱۱ ماهگی سنی است که کودک میتواند نگاه های واقعی بزرگسالان را دنبال کند.
به تدریج کودک چشمانش را ابزاری برای دیدن دنیای اطراف و تماس با محیط ها و افراد مختلف خواهد یافت. کودک با تماس چشمی بهتر میتواند درخواست هایش را به اطرافیان بفهماند و به تدریج متوجه میشود که حالت های مختلف چهره بیان کننده احساسات مختلف هستند.
بدون شک یکی از مهمترین رویاهای هر پدر و مادری بسلامت گذر کردن دلبندشان از مراحل مختلف رشدش می‌باشد و یقینا تماس چشمی یکی از مهمترین مراحل این روند می‌باشد.
بد نیست بدانیم که تقریبا تمام کودکان در بدو تولد قادر به دیدن اشیا و افرادی که در دوردستشان قرار دارند نیستند چراکه در ابتدای تولد با نزدیک بینی متولد می‌شوند و رفته رفته عمق دیدشان گسترده تر خواهد شد.
مهم ترین نکته در این مورد در نظر گرفتن این مساله است که معاینات مربوط به رشد بینایی کودکان به موقع انجام شود.
به صورت کلی اهمیت معاینه بینایی قبل از سن مدرسه در این است که پزشک میتواند تشخیص دهد که آیا سیستم تصویری کودک به اندازه کافی رشد کرده است یا خیر و همچنین آمادگی چشمان کودک برای دریافت مطالب مدرسه و قدرت چشمان کودک برای خواندن و نوشتن را بسنجد.
در نظر گرفتن تغییرات بینایی نکته بسیار مهمی است و انجام این معاینات کودک و والدین را از این تغییرات آگاه تر می‌سازد.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که انجام این معاینات محدودیتی ندارد و میتوان در هر زمانی انجام داد چرا که معمولا کودکان مشکلات بینایی خود را گزارش نمی‌کنند و به قدرت بینایی خود اطمینان دارند اما به هرحال اولویت انجام این تست ها در این سه زمان است.
با پایان سال اول زندگی کودک و افزایش قدرت عصبی عضلانی چشمان کودک استفاده از فعالیت هایی زیر می تواند در تقویت مهارت تماس چشمی کودک موثر باشد:
♦ بازی با لگوها، رنگ آمیزی، برش مواد مختلف و …به تقویت هماهنگی چشم و دست و درک عمق و تمرکز کودک کمک میکند.
♦ والدین میتوانند با استفاده از مواردی مانند استفاده از اسباب بازی های رنگی، تحریک چشمان کودک با استفاده از سایر وسایل رنگی، تشویق کودک به خواندن متن ها، تحریک تخیل کودک و …به تقویت بینایی کودک کمک کنند.
♦ در نظر گرفتن نقش سبک زندگی و استفاده از رژیم غذایی مناسب نیز به تقویت بینایی کودک کمک میکند. استفاده از مواد غذایی همچون سبزیجات از جمله هویج، آووکادو، آجیل و دانه های روغنی، حبوبات، روغن ماهی و … به تقویت مهارتهای بینایی کودک کمک شایانی میکند .
به صورت کلی هر چیزی که توجه کودک را بصورت شما جلب کند و تمرکز کودک را به ناحیه صورت و چشمان شما منعطف کند، میتواند در افزایش مهارت های تماس چشمی کودک موثر باشد. در این مسیر بهره گرفتن از اشیا و وسایل مورد علاقه کودک میتواند به طرز چشمگیری موثر باشد.
◊ مثلا اینکه اشیای مورد علاقه کودک را در جلو چشمان خود بگیرید و سپس با پنهان کردن آنها در پشت سر خود توجه کودک را به ناحیه چشمان خود جلب کنید.
◊ صدا و استفاده از اشیا صدادار همانند جغجغه در محدوده صورت نیز میتواند کودک را بیشتر و بهتر به تمرکز بر چشمان فرد مقابلش ترغیب کند.
◊ استفاده از بیان چهره ای از طریق مواردی همچون ترغیب کلامی کودک و همچنین به کار بردن حالت اغراق و تاکید در بیان احساسات و خواسته های خود از کودک یک روش موثر می‌باشد.
◊ همچنین خوردن لقمه های غذا بصورت مکرر ، پشت سرهم پوشاندن صورت با استفاده از یک روسری رنگی و سپس برداشتن روسری برای جلب توجه کودک به ناحیه صورت، باد کردن یک بادکنک و تلاش برای برقراری تماس چشمی با کودک پس از هر بار باد کردن بادکنک، و… راهکارهای ساده ایست که والدین میتوانند برای بهبود تماس چشمی کودکان خود به کار ببرند.
افزایش میزان و کیفیت تماس چشمی کودک یکی از موثرترین روش های برقراری ارتباط کودک با دنیای اطرافش می‌باشد و به کارگیری روش های ساده و در عین حال موثر میتواند کودک را در راه ارتباط با دنیای اطراف و به طبع آن رشد و تکامل جسمی و روحی و شناختی و … یاری نماید.
پس ازبررسی:
و
در ادامه ۱۵روش کاربردی جهت تقویت عملکرد حافظه کودکان بصورت کامل شرح داده شده است. 
بعنوان یک اصل اساسی، ثابت نگه داشتن محیط اطراف و ایجاد کارهای روزمره ، به رشد حافظه کودک کمک شایانی میکند.
زمان بازی او را قابل پیش بینی کنید. اگر او هر روز، در ساعت مشخصی و با همان اسباب بازی ها و در همان اتاق همیشگی بازی کند، سناریوی بازی را بسیار راحت تر از شرایطی که زمان بازی او هر روز تغییر کند، به خاطر خواهد آورد .
حتی تغییرات جزئی، مانند تغییر آهنگهایی که برای او می خوانید، میتواند مانع از توانایی او در یادآوری شود. در نظر داشته باشید که در حال حاضر فقط حافظه کوتاه مدت کودک رشد می یابد .
مهارت جدیدی را در مدت زمان کوتاه بازی کودک معرفی کنید .
به کودک بیاموزید که چگونه با آن بازی کند، سپس به مدت ۵ دقیقه در یک زمان در روز های مختلف شی را دوباره به او معرفی کنید . این به کودک کمک می کند تا آن مهارت را طولانی تر از بازی با آن اسباب بازی ، برای مدت زمان طولانی ، تنها برای یک یا دو روز به یاد داشته باشد .
هرچقدر ممکن است با نام او با کودک تماس بگیرید. تا ۴ ماه، او شروع به تشخیص صدای نام خود می کند.
کودک همچنین شروع به ثبت چهره های آشنایی می کند که هر روز با نام آنها مواجه میشود. حتماً تا جایی که می توانید خود را “مامان” یا “بابا” بنامید تا به او در ایجاد ارتباط کمک کنید .
به واسطه کارهای خود با کودک صحبت کنید تا به او در یادآوری علت و معلول کمک کنید. به طور مثال وقتی سوئیچ را به پایین می چرخانید چراغ خاموش می شود و هنگامی که آن را به بالا می‌چرخانید، چراغ روشن می شود.در این مورد می‌توانید بگویید “چراغ خاموش” و “چراغ روشن”!
این تظاهرات به کودک کمک می کند تا قوانین ساده را بیاموزد و در زمان بعدی که قصد انجام آن کار را دارید، آنها را از قبل پیش بینی کند .
همچنین در هنگام داستان خواندن در زمان خواب برای کودک، حتما اتفاقات داخل داستان را شناسایی کرده و به تصویر اشاره کنید و مثلا بگویید “دویدن” یا “رقصیدن”.
وقتی با او صحبت می کنید مکث کنید، حتی اگر کودک هنوز نمی تواند حرف بزند .
اگر قبل از این که غان و غون کند کمی منتظر بمانید، در نهایت متوجه می شود و یاد میگیرد که از او انتظار می رود، پاسخ خود را به آنچه که شما می گویید اضافه کند.
او بعداً وقتی شروع به مکالمه می کند، این الگوی نوبت گیری را به یاد خواهد آورد . اجازه پاسخگویی نیز به کودک کمک می کند تا الگوی کلمات و جملات را به خاطر بسپارد. به زودی Cooing های او همان ریتم سخنرانی شما را خواهد داشت .
کودک پس از سن ۹ ماهگی، می آموزد که فعالیت های شما را پیش بینی کند. او به یاد خواهد آورد که آب جاری به این معنی است که زمان حمام فرا رسیده است. و یا پوشیدن کت به معنای بیرون رفتن است. در حال حاضر او قادر به فهیمدن طنز غیر منتظره در حوادث است. مثلا اگر لباس زیر او را روی سر و یا جوراب های او را روی دستانش بگذارید، کودک به “شوخی” شما می خندد و حافظه خود را در مسیر صحیح تقویت میکند .
همان طور که شما بعد از چرت زدن احساس می کنید انرژی بیشتری برای انجام کارهایتان دارید، کودک اگر استراحت کند و آرامش بیشتری داشته باشد، میتواند اطلاعات بیشتری را به حافظه بسپارد .
سعی نکنید در تمام لحظات فرصتی برای یادگیری ایجاد کنید، بلکه به او اجازه دهید آزادانه و در طول بخشی از بازی خود، به اکتشاف بپردازد.
کودک همچنین در زمان قدم زدن با شما و دیدن دنیای اطرافش میتواند استراحت و ریلکس کردن را تجربه کند. استراحت کردن و اجازه خرابی به کودک کمک میکند تا خاطرات خود را تحکیم کرده و آنها را برای مدت زمان طولانی تر حفظ کند.
در این سن، تکرار کودک را خسته و کسل میکند. کارهای روزمره و بازی های روتین او را به روزرسانی کنید و بازی های جدیدی را معرفی کنید. یک راه موثر برای سرگرمی کودک، کمک به او در طبقه بندی موارد است. مثلا در طول زمان بازی، اسباب بازی ها و سایر وسایل او را بر اساس رنگ یا… تقسیم بندی کنید.
تمام کامیون ها را در یک ستون و تمام حیوانات را در ستون دیگری قرار دهید. سپس یک اسباب بازی جدید آورده و به او کمک کنید تا تصمیم بگیرد که آیا اسباب بازی در ستون کامیون ها و یا در ستون حیوانات قرار بگیرد. این مساله به کودک کمک می کند تا خصوصیات اشیا را به خوبی به حافظه بسپارد .
به تدریج کودک شروع به رشد مفهوم “پایداری شی” میکند .
او درک خواهد کرد که وقتی او نمیتواند یک شی را ببیند به این معنی نیست که آن شیء وجود ندارد. بازی هایی مانند مخفی کردن و جستجو ( قایم-موشک) برای تقویت این مهارت کودک مناسب می‌باشد .
مخفی کردن یک اسباب بازی باعث میشود کودک آن را جستجو کند و مجبور به یادآوری اندازه، شکل، رنگ و بافت آن شود. او همچنین برای جستجوی اسباب بازی هایی که مورد علاقه او هستند، بیشتر هیجان زده خواهد شد .
وقتی کودک شروع به بیان اولین کلمات خود میکند، آنها را با خاطرات خاصی مرتبط می کند. مثلا وقتی “مامان” یا “بابا” می‌گوید، شروع به خاطره پردازی از چهره شما به کمک آن صدا می کند . هنگامی که کودک صحبت کردن را شروع کند، ارتباط کلمات مهمتر از همیشه است .
هنگامی که کودک شما را تماشا می کند، نام هر شیء را که در دست دارید، بیان کنید. او به سرعت کلمات و تصاویر را به هم مرتبط میکند و این مساله در رشد واژگان به او کمک شایانی می کند.
هنگامی که کودک شما برای اولین بار چیزی را تجربه می کند، مناطقی از مغز که مسئول ذخیره و بازیابی خاطرات هستند تحریک می‌شوند. همچنین در این شرایط مغز وی اتصالات جدیدی بین سلول های عصبی برقرار میکند. هرچه ارتباطات عصبی کودک بیشتر باشد، روش های بیشتری برای پردازش اطلاعات (که او را باهوش تر می کند)به وجود میاید.
نوازش شکم کودک با یک پر، نشان دادن چگونگی شستن یک اسباب بازی جدید در حمام، یا بازی کردن با هم در چمن از جمله راه هایی برای کمک به سیم کشی و وصل کردن اتصالات در مغز می‌باشد.
همچنین مهم است که به او اجازه دهیم بعضی از وظایفش را به تنهایی انجام دهد .
همه چیز نباید همیشه متفاوت باشد. چرا که مغز برخی از اتصالات از قبل ایجاد شده را بازآوری میکند، و این روند نیاز به تکرار دارد .
بطور مثال تصور کنید که برای بار دوم یک فیلم را تماشا می‌کنید و جزییاتی را می‌بینید که ممکن است اولین بار که فیلم را دیده اید،زیر نظر نگرفته باشید. نوزادان با قرار گرفتن در معرض تکرار زیاد، خاطرات قوی و عمیق تری را ایجاد می‌کنند .
مثلا تکرار در خواندن تعداد انگشت شماری آواز، انجام دادن روزانه بازی مورد علاقه کودک هر روز قبل از استراحت و یا هر روز بعد از ناهار با کودک به پیاده روی رفتن،میتوانند روش های موثری باشند.
کودکانی که والدینشان با آنها صحبت می‌کنند، اغلب خزانه واژگان بزرگ تری دارند و زودتر شروع به صحبت می‌کنند؛ زیرا بسیاری از کلماتی را که از بزرگتر ها می‌شنوند، در حافظه خود ذخیره می‌کنند. هنگامی که کودک شما بین ۴ تا ۶ ماهگی شروع به Babbling یا غان و غون کرد، شما با لبخند زدن، برقراری تماس چشمی، تکرار صداهایی که او ایجاد می کند، به او بپیوندید و مکث کنید تا فرصتی برای پاسخ دادن به او بدهید. همچنین کتاب خواندن به او کمک میکند که زمینه ای برای کلمات جدید او ایجاد شود.
همچنین می توانید فعالیت های روزانه خود را با استفاده از واژگان توصیفی روایت کنید. وقتی می‌گویید “بیایید پیراهن راه راه قرمز خود را بپوشیم” یا “من می توانم ماسه گرم را روی پاهایم حس کنم” ، به کودک خود کمک می‌کنید که آمادگی بیان حرف اول خود را پیدا کند.
تنظیم کردن صحبت کودک با آهنگ
نوزادان اطلاعات را در صورت همراهی با یک ملودی راحت تر می‌آموزند. در واقع ریتم، قافیه و الگوی آهنگ به خاطر آوردن آن چه که بر روی موسیقی تنظیم می شود را آسان تر میکند .
به عنوان مثال در شعر “یه توپ دارم قلقلیِ” ملودی کلمات و قافیه به کودک شما کمک میکند تا آنچه را که در آینده پیش می‌آید پیش بینی کند. برای نگه داشتن دوام حافظه از طریق موسیقی، ترانه های کوتاه و خوش ذوق مانند “سر ، شانه ها ، زانوها و انگشتان پا” را بخوانید و به هر قسمتی که در ترانه ذکر شده اشاره کنید .
همچنبن بطور مثال تنظیم و نگه داشتن عکسی از پدربزرگ و مادربزرگ کودک هنگام خواندن شعر ” این مادربزرگ است ؛ این پدر بزرگ است. آنها شما را دوست دارند” میتواند به کودک کمک کند که دفعه بعد که آنها را می‌بیند، آشناتر به نظر بیایند و راحت تر این را در حافظه خود بسپارد.
کودک شما دوست دارد خاطره ای را به یاد بیاورد که با یک احساس مثبت ترکیب شده باشد.
کودکان ۵ ماهه یک شکل هندسی را زمانی بهتر به یاد می آورند که آن شکل در کنار کسی که دارای چهره و صدایی شاد است، ارائه شده باشد. به نظر می رسد احساسات مثبت ، توجه و برانگیختگی کودک را افزایش میدهد .
بنابراین به کودک خود نشان دهید که چگونه یک اسباب بازی را روشن کند، یک بازی گروهی را انجام دهد و از عبارات، حالات چهره و صدایی دلپذیر استفاده کنید تا به کودک در اتصال میان اطلاعات کمک کند .
در ادامه مطلب مرتبط با انواع رفلکس در کودکان، به شرح چند نوع دیگر از مهم ترین رفلکس ها خواهیم پرداخت.
رفلکس ۱ Grossed Extensionهنگامی ک کودک به پشت خوابیده است و سر در وضعیت وسط و در امتداد بدن است، بررسی میشود.
باید یک پا باز و دیگری به سمت شکم جمع شده باشد. پایی که باز بوده را خم می‌کنیم؛ مشاهده میشود پایی که خم بوده باز میشود. این رفلکس از تولد تا ۲ ماهگی مشاهده میشود و باقی ماندن این رفلکس بعد از ۲ ماهگی میتواند نشان دهنده تاخیر در رشد رفلکس‌ها باشد.
شرایط سنجش این رفلکس به گونه ای است که کودک به پشت خوابیده و سر در امتداد بدن و صاف باشد و پاها نیز باز باشند.
در این حالت سطح داخلی ران پا را توسط ضربه آهسته دست تحریک می‌کنیم و مشاهده میشود که پای مقابل به سمت داخل آمده و کمی روی پای تحریک شده قرار میگیرد. این رفلکس تا ۲ ماهگی دیده میشود و باقی ماندن این رفلکس موجب راه رفتن قیچی وار در بزرگسالی میشود.
برای انجام این رفلکس زیر بغل کودک را گرفته و در وضعیت ایستاده نگه می‌داریم و چند بار کودک را بالا و پایین می‌کنیم. به طوری که پاهای کودک به زمین برخورد کرده و با بلند کردن کودک صاف شدن پاها و افزایش تون عضلانی در پا دیده شود و نیز زانوها صاف شده و مچ پا به پایین خم شود.
این رفلکس از ۳ ماهگی پدیدار میشود و تا ۸ ماهگی ادامه دارد. در صورت باقی ماندن این رفلکس کودک قادر به تحمل وزن بر روی پاها نخواهد بود.
برای بررسی این رفلکس باید کودک در وضعیت خوابیده به پشت قرار بگیرد و سر در امتداد بدن و صاف باشد و همچنین دست‌ها و پاها باز باشند.
با چرخاندن سر کودک به یک سمت (چپ یا راست) مشاهده میشود که کل بدن به یک باره به همان سمتی که سر چرخیده شده می‌رود. وجود این رفلکس تا ۶ ماهگی طبیعی است و درصورت باقی ماندن این رفلکس، رفلکس بعدی بوجود نمی‌آید.
وضعیت بدن کودک در بررسی این رفلکس هم مانند رفلکس قبل می‌باشد (کودک در وضعیت خوابیده به پشت قرار گرفته و سر در امتداد بدن و صاف باشد و همچنین دست‌ها و پاها باز باشند) و سپس سر را به یک سمت بچرخانیم.
در این رفلکس چرخش قسمت به قسمت بدن (ابتدا شانه، سپس تنه و در آخر لگن) مشاهده میشود. این رفلکس بعد از ۶ ماهگی به وجود می‌آید و تا ۱۸ ماهگی ادامه دارد.
جهت انجام این رفلکس کودک باید دمر (به شکم) خوابیده باشد، پاها باز و دست‌ها صاف بالای سر باشد.
برای انجام این رفلکس لگن کودک را از یک طرف بلند می‌کنیم. مشاهده میشود که بازو، لگن و زانوی همان سمت خم می‌شوند. این رفلکس از ۶ ماهگی شروع شده و پایه‌ی چهاردست و پا راه رفتن می‌باشد.
در صورت عدم پدیدار شدن این رفلکس کودک قادر نخواهد بود چهاردست و پا راه برود.
برای ایجاد این رفلکس در کودک باید سر او را در حالتی که به شکم روی دست آزمون کننده و در فضا قرار دارد بالا بیاوریم.
نتیجه تحریک این رفلکس منقبض شدن عضلات پشتی کمر و بیرون آمدن کمر و باز شدن پاها می‌باشد. در این تست اگر سر کودک را به سمت داخل خم کنیم (به پایین بیاوریم) کمر کودک به سمت شکم خم شده و پاها به سمت شکم جمع می‌شوند. این رفلکس از ۶ ماهگی تا ۲ سالگی دیده میشود.
این‌ها بخشی از انواع رفلکس‌های موجود در دوران کودکی هستند که هرکدام پایه و اساس رفلکس های بعدی و درنهایت رشد حرکتی فرد می‌باشند.
نکاتی که حتما باید هنگام بررسی انواع رفلکس ها رعایت شوند:
کودکان به طور معمول در سال اول تولد اولین کلمات خود را بیان می‌کنند که این مساله میتواند از شیرین ترین اتفاقات برای هر والدینی باشد. اما آیا والدین از مسیری که فرزندشان تا زمان بیان اولین کلمات و بعد از آن طی میکند،آگاهی دارند؟ مسیری که پایه رشد زبان و مهارت های مرتبط با آن است و اهمیت بسیاری دارد. از دیدگاه آسیب شناسان گفتار و زبان،این روند به ۲ بخش پیش هدفمندی (۰ تا ۸ ماه) و پیش زبانی (۹ تا ۱۸ ماه) تقسیم میشود.
مطلب پیش رو به بررسی هر دو بخش و تحولات مرتبط با آن می پردازد.
بررسی بخش پیش هدفمندی و اتفاقاتی که در این دوره رخ میدهد:
کودکان از روز اول تولد قدرت شنیدن دارند. آنها به تدریج یاد می‌گیرند،صداها را به مرجع شان ربط دهند. صورت و چهره ی مراقب یا والد خود را در همان هفته های اول پس از تولد تشخیص میدهند و چهره ی آنها را به سایرین ترجیح میدهند. هم چنین نگاه های کوتاه با مراقب یا والد خود رد و بدل می‌کنند که پایه تماس چشمی آینده آنها می‌باشد. بیشتر اعمال کودکان در این دوره به شکل رفلکسی یا غیر ارادی می‌باشند،مانند رفلکس مکیدن،چنگ زدن (اگر انگشت خود را در دست کودک بگذارید، دست او بسته میشود) و سایر رفلکس ها و اعمال بازتابی که در ماه های ابتدایی تولد دیده می‌شوند و به نوعی نقش حفاظتی برای کودک دارند.
بیشتر صداسازی های کودکان در این سن شامل گریه،صداهای نباتی مانند باد گلو،عطسه و سرفه و یا سایر صداهایی که منعکس کننده شرایط او هستند می‌باشند. همچنین اعمال شبه تقلیدی نیز در کودک دیده میشود، به گونه ای که در ماه های اول این طور به نظر می‌رسد که او تلاش میکند از حالت های چهره ای والدین خود موقع بازی با او تقلید کند.
در این سن صدا سازی های کودک شروع به تغییر میکند.صداهایی شبیه “ک” و “گ” بیشتر شنیده میشود که از آن با نام cooing یا “بغ بغو” یاد میشود. این صداهابه خصوص در شرایطی که کودک احساس خوشایندی دارد، مثل وقتی که گرسنه و یا خواب آلود نباشد شنیده می‌شوند.
اعمال شبه تقلیدی همچنان در کودک دیده شده و او کم کم شروع به بازی با دست و پای خود میکند. رفتار هایی که معطوف به کودک و بدن او هستند و البته ژان پیاژه روان شناس مشهور سوئیسی، آن ها را واکنشهای چرخشی اولیه نامید.
این دوره همزمان است با تغییراتی که در صداسازی های کودک رخ میدهد. میزان گریه های او نیز کاهش می‌یابد. بازی های آوایی مانند غان و غون یا babbling که همراه با هجاهای ساده “با”،”دا” و”پا” هستند،دیده میشود.کودک همچنین شروع به تغییر ریتم،فرکانس و بلندی صداهای تولیدی اش میکند. لازم به ذکر است، صداهایی که در این دوره دیده می‌شوند بیشتر شامل همخوان های (صامت) قدامی هستند یعنی صداهایی که بیشتر در جلوی دهان مانند لب ها تولید می‌شوند.
در این دوره صداهای خلفی (صداهایی که در عقب دهان تولید می‌شوند) که قبلا تولید می‌شدند، نیز کاهش می‌یابند. از دیگر مشاهدات این دوره میتوان به کنجکاوی بیشتر او نسبت به اشیا یا اسباب بازیهای اطرافش اشاره کرد. او آن هارا به هم میزند، به دهان می‌برد یا پرتاب میکند. این شکل از بازیهایی که کودک انجام میدهد بازی تخریبی یا تمرینی نامیده میشود.
به علاوه در این دوره اعمال شبه تقلیدی کم کم جای خود را به تقلید واقعی میدهند و کودک میتواند حرکات چهره ای والدین هنگام بازی با او یا سایر حرکات را بلافاصله و واضح تر از گذشته تقلید کند.
در این دوره والدین زنجیره های طولانی و تکراری هجاهای ساده (Reduplicated babbling) را از کودک می‌شنوند. تنوع صداهای تولیدی کودک نیز افزایش می‌یابد. از حدود ۸ ماهگی رفتار های هدفمند نیز دیده میشود و او شروع به درک روابط علت و معلولی، هدف_وسیله میکند. مثلا کم کم یاد میگیرد برای رسیدن به اسباب بازی مورد علاقه اش (هدف) از مادر کمک بگیرد (وسیله) یا هر وقت گریه کند (علت) اسباب بازی یا خوراکی را که می‌خواهد به دست می آورد (معلول)
موارد دیگری چون پایداری شی (object permanence) (دانستن اینکه اگر شی ای مقابل او نباشد به معنای نیستی و نابودی آن نیست) نیز از حدود ۸ ماهگی به بعد در کودک پدیدار میشود.همچنین تقلید فوری در این سن در رفتارهای کودک دیده میشود.
این مرحله شروع دوره پیش زبانی است که می‌د‌انیم پایه ای برای رشد زبان و مهارت های مزتبط با آن است. رفتارهای هدفمندی که از حدود ۸ ماهگی در کودک ظهور کردند در این دوره تشدید می‌شوند و با بسامد بیشتری نسیت به گذشته دیده می‌شوند. از جمله رفتارهای هدفمند دیگری که در این دوره مشاهده میشود میتوان به ژستچر ها یا حرکات هدفمند انگشتان و دست ها برای برقراری ارتباط در سن ۹ ماهگی اشاره کرد.
از انواع ژستچرهایی که پدیدار می‌شوند میتوان ژستچر نشان دادن (showing)، دادن (giving) و اشاره کردن (pointing) را نام برد. کودک اسباب بازی را به شما نشان میدهد(showing) آن را به شما میدهد (giving) و یا به اسباب بازی مورد علاقه اش اشاره میکند(pointing). البته اشاره به این نکته ضروری ست که ژستچرهای ذکر شده همگی در سن ۹ ماهگی دیده نمی‌شوند؛ بلکه همزمان با رشد کودک میتوان آن ها را در این بازه ی سنی مشاهده کرد. مثلا ژستچر اشاره کردن (pointing) در اواخر این دوره و در ۱۲ ماهگی دیده میشود.
از دیگر تغییراتی که در این دوره دیده میشود افزایش مدت زمان تماس چشمی (eye contact) کودک است. نوبت گیری در بازی نیز در این دوره بیشتر شده و کودک از آنها لذت می‌برد. مانند دالی موشه.
البته ذکراین نکته لازم است که رشد نوبت گیری (turn-taking) از ماه های اول تولد مشاهده میشود، برای مثال همزمان که والدین صداسازی ها و حتی گریه های کودک خود را تفسیر می‌کنند کودک سکوت میکند و با سکوت والدین او فعالیت خود (گریه یا صدا سازی) را ادامه میدهد.
ازجمله مهارت های مهم دیگری که در این بازه شروع به رشد میکند توجه مشترک (joint attention) می‌باشد. در واقع هنگامی که والد و کودک علاقه ی خود را روی یک شی یا کار با هم به اشتراک می‌گذارند. برای مثال کودک به هواپیما یا توپ نگاه میکند، سپس به والد یا مراقب خود نگاه میکند و توجه او را به آن توپ یا هواپیما جلب میکند. البته در این مثال شروع کننده ی فرآیند توجه مشترک کودک بود، والدین نیز میتوانند شروع کننده باشند، مثلا والد به توپ یا هواپیما اشاره کند، سپس کودک به آن نگاه میکند و در اغلب موارد والد شروع میکند به صحبت درباره ی آن اسباب بازی یا گفتن نام آن.
کودک میتواند علاوه بر نگاه، از ژستچر یا حتی صدا سازی برای جلب توجه والد خود به شی مورد نظرش استفاده کند.
تقلید در کودک در طی این مرحله پیشرفت زیادی کرده است و تقلید فوری که در ماه های پیش مشاهده می‌شد کم کم همراه با تقلید معوق انجام میشود. به طوریکه کودک بدون اینکه چهره ی والدین خود یا کارهای آنها را ببیند، حرکات چهره ای و سایر رفتارهایی که قبلا در والدین خود دیده بود تقلید میکند. صداسازی های کودک نیز تغییرات زیادی میکند .او حالا صداهای مختلف را در زنجیره های طولانی با هم ترکیب میکند (Non Reduplicated babbling) و آنها را بخصوص در حین بازی و یا هنگامی که اصطلاحا در شرایط راحت است (گرسنه یا خواب آلود نیست) بیان میکند. به علاوه کودک زنجیره ای از صداهای غیر واضح اما با الگوی شبیه آهنگ گفتار بزرگسالان تولید میکند که به آن گفتار نا مفهوم یا جارگون jargon گفته میشود که تفاوت آن با غان و غون در وضوح و آهنگی است که تولید میشود.
او میتواند کلمه ی “نه” و اسم خود را درک کند و در حدود ۹ ماهگی به نام خود واکنش نشان دهد. در انتهای این دوره شاهد ظهور اولین کلمات و کلمات خود ساخته ی کودک نیز هستیم. کلماتی که برای کودک یا والد او معنادار هستند اما برپایه ی کلمات واقعی و حقیقی بزرگسالان نیستند که به آنها شکل باثبات آوایی یاPCF (Phonetically Consistent Forms) می‌گویند.
همان گونه که قبلا گفته شد، این دوره پایان مرحله ی پیش زبانی ست. در انتهای دوره ی قبل (حدود ۱۲ ماهگی، ابتدای این دوره) شاهد بروز اولین کلمات واقعی کودک در کنار کلمات خودساخته ی وی بوده ایم.
کلمات ابتدایی کودک بیشتر شامل اسامی (مامان،بابا،نی نی،به به برای غذا،هاپو،پیشی،بای بای،سلام،نه،جوجو و….) و یا فعل ساده ای مثل ” بده ” می‌باشد. او بین ۵ تا ۲۰ واژه را در ۱۲ ماهگی درک میکند. به این معنی که میتواند آن واژه را نشان دهد (اسامی) یا عمل مربوط به واژه را انجام دهد (افعال) که این تعداد در ۱۸ ماهگی به ۵۰ تا ۱۵۰ کلمه افزایش می‌باید. همچنین نام اعضای بدن خود را می‌داند و بیان میکند. در حدود ۱۸ ماهگی نیز کودک میتواند حدود ۵۰ کلمه که بیشتر شامل اسامی و چندین فعل رایج هستند را بیان کند. با افزایش تعداد واژگان کودک، از صداسازی های قبلی اش مانند گفتار نا مفهوم (jargon) و همچنین کلمات خود ساخته (PCF) نیز کاسته میشود. والدین در این دوره شاهد تکرار سخنان خود توسط کودکشان نیز می‌باشند که آن را پژواک گویی یا Ecolalia می‌گویند. او میتواند دستورات تک قسمتی مثل “بشین،بدو،بیا،بده و…” را نیز انجام دهد.
کودک میتواند کلمات را همراه با ژستچر ها نیز به کار ببرد و البته تغییراتی در نوع ژستچرهای کودک در این دوره نیز مشاهده میشود. او حالا میتواند بای بای کند و یا انگشت خود را به نشانه ی سکوت روی لب هایش بگذارد. این گونه ژستچر ها،بازنمایی کننده (representational) نامیده می‌شوند.
کودک عملکرد اشیا را نیز یاد میگیرد و دیگر به جای به دهان بردن شانه با راهنمایی والدین آن را به موهایش میزند. هنگام بازی با اسباب بازی ها به جای پرتاب کردن یا به دهان بردن آنها بر حسب عملکرد اسباب بازی با آن بازی میکند. مثلا ماشین را می‌راند، تلفن را دم گوش نگه می‌دارد یا حتی قاشق را در قابلمه می‌گذارد. به این نوع بازی ها در سیر رشد،بازی عملکردی می‌گویند. البته ممکن است نوع دیگری از بازی ها در انتهای این دوره نیز ظاهر شود به نام بازی های وانمودی.
بازی هایی که کودک در آن اصطلاحا وانمود میکند کاری انجام میدهد. مثلا وانمود میکند با تلفن صحبت میکند، وانمود میکند مادر عروسکش است و وانمود میکند غذا درست میکند.
پس از دوره ی پیش زبانی (از ۱۸ ماهگی به بعد) والدین شاهد بروز اولین عبارات و ترکیبات دو کلمه ای کودک (غالبا ترکیب اسم با اسم) هستند.
رشد شناختی پیاژه یکی از مهمترین نظریات علمی تاریخ است. مطلب پیش رو به شرح و بررسی کامل این نظریه پرداخته است.
ژان ویلیام فریتز پیاژه، روانشناس، زیست شناس و فیلسوف سوئیسی(۱۹۳۶) نخستین شخصی بود که مطالعه‌ای منظم در زمینه رشد شناختی انجام داد. نظریه وی چگونگی ساختارِ مدلِ ذهنی کودکان را در مورد جهان توضیح میدهد. در دنیای روانشناسی، اهمیت پیاژه و نظریاتش بر کسی پوشیده نیست. او با این عقیده که هوش یک ویژگی ثابت است، مخالف بود و پیشرفت شناختی را روندی می‌دانست که به دلیل بلوغ بیولوژیک و تعامل با محیط اتفاق می‌افتد.
پیاژه نسبت به پاسخ های کودکان درمورد سوالاتی که نیاز به تفکر منطقی داشتند، تعجب بسیاری داشت. او معتقد بود که این پاسخ های نادرست، تفاوت های مهمی را بین تفکر بزرگسالان و کودکان نشان میدهد.
تلاش پیاژه بر این مساله نبود که میزان مهارت های کودکان در شمارش، حل مسئله و… را بعنوان روشی برای درجه بندی IQ بسنجد؛ بلکه آنچه او بیشتر به آن علاقمند بود، شیوه ظهور مفاهیم اساسی مانند: عدد-زمان-کمیت-عدالت و … بود.
طبق گفته پیاژه؛ کودکان با یک ساختار ذهنی بسیار پایه ای (که بطور ژنتیکی به ارث برده اند و سپس تکامل می‌یابد) متولد می‌شوند و براساس این ساختار یادگیری و دانش بعدی پایه ریزی میشود.
مراحل رشد شناختی پیاژهدو مرحله اول که با نام حسی ـ حرکتی و پیش عملیاتی شناخته شده اند، مختص محدوده سنی تولد تا ۷ سالگی هستند. هر مرحله شامل نقاط عطف (milestone) شناختی خاصی است که نشانگر رشد شناختی اوایل کودکی است.
در طول مرحله حسی _ حرکتی (sensorimotor stage)، کودک از بدو تولد تا ۲ سالگی یاد میگیرد که چگونه با استفاده از حواس و حرکات بدنی خود، محیط اطرافش را درک کند.
در ابتدا کودک برای کشف محیط اطراف خود از حرکات اساسی بازتابی (رفلکسی) خود، مانند مکیدن و تکان دادن بازوها استفاده میکند. همچنین از حس بینایی، لمس، بویایی، چشایی، شنوایی استفاده میکند.
در شروع دوره حسی ـ حرکتی ممکن است کودکان و نوزادان آنچنان باهوش بنظر نرسند. اما در حقیقت آنها به مثابه دانشمندانی کوچک، به کمک اطلاعاتی که از تجربیاتشان به دست می‌آورند، یاد می‌گیرند که چگونه بین افراد، اشیا، بافت ها، دیدنی‌ها و … تمایز قائل شوند و اینکه چگونه موقعیت های مختلف باعث ایجاد تفاوت در آنها میشود.
در همان اوایل زندگی کودک (تولد تا ۱ماهگی)، او محیط را فقط از طریق رفلکس ها؛ مانند مکیدن، خیره شدن، گرفتن انگشتی که ما آن را در کف دستش قرار می‌دهیم و… درک میکند. اما بنظر می‌رسد که هنوز چیزی در مورد محیط اطرافش نمی‌فهمد.
زمانی که کودک بین یک تا چهار ماهگی باشد، میتواند احساسات جدیدی را در مورد بدن خود کشف کند و شروع به تکرار مواردی خواهد کرد که بنظر خوشایند می‌رسند. این مرحله «چرخشی» نامیده میشود زیرا کودک رفتارش را تکرار میکند مثل چرخیدن حول محور دایره.
به عنوان مثال کودکی که انگشت شست خود را نزدیک دهانش برده و شروع به مکیدن میکند، در اولین مرتبه این نوعی واکنش رفلکسی است و او قصدی برای مکیدن انگشتش ندارد. اما به دلیل علاقه به این کار، شروع به تکرار این عمل خواهد کرد.
در سن چهار تا هشت ماهگی، کودک الگوی چرخشی جدیدی را شروع میکند. او به تدریج برون گراتر میشود و شروع به تقلید از خود میکند. و نیز به محیط اطرافش واکنش نشان میدهد و سپس آن عمل را تکرار میکند تا عکس العملی دریافت کند.
تصور کنید کودک برای بار اول اسباب بازی اش را به هوا پرتاب میکند و پدرش می‌خندد بنابراین او مجددا شروع به پرتاب کردن اسباب بازی میکند، به این امید که پدرش هربار به این کار بخندد!
حدودا بین هشت تا دوازده ماهگی کودک برای گرفتن یک واکنش و نشان دادن اینکه عملکرد اشیا را می‌داند، عمدا عملی را شروع خواهد کرد.
همانطور که در مورد کودک مثال قبل ذکر شد، او اسباب بازی اش را به هوا پرتاب می‌کرد و اولین بار نیازی به واکنش دیگران نداشت و به طور اتفاقی واکنشی را مشاهده می‌کرد. اما اکنون او درک میکند که برخی از اشیا کارکرد خاص خود را دارند.
مثلا اگر موش اسباب بازی اش را تکان دهد، سرو صدا تولید خواهد شد. بنابراین کودک در این مرحله شروع به انجام رفتار های هدفمند میکند. علاوه براین کودک در این مرحله پایداری شی و رابطه علت و معلولی را درک میکند.
مختص سن دوازده تا هجده ماهگی است. در این مرحله واکنش های کودک خلاقانه تر میشود. کودکان تا قبل از این مرحله برای کاوش در محیط پیرامون، اشیا را از هم باز می‌کردند اما اکنون تلاش می‌کنند آن ها را کنار هم بگذارند.
در این مرحله کودک به بالاترین حد برون گرایی دست پیدا میکند. همچنین از روش های جدیدی برای رسیدن به اهداف آشنای خود استفاده میکند.
در سن هجده ماهگی تا دو سالگی کودک از رویدادهای گذشته، تصویر ذهنی تشکیل میدهد و به جای آزمون و خطا، مسائل را بصورت نمادی حل میکند و راه حل های جدیدی پیدا میکند. کودک در این مرحله به تقلید معوق دست می‌یابد و میتواند بدون اینکه الگو را ببیند، آن را تکرار کند.
| زیر مرحله | نکات |
| طرحواره های بازتابی (۰-۱ماهگی) | بازتاب مکیدن، گونه، بلعیدن و… |
| واکنش های چرخشی اولیه (۱-۴ماهگی) | در رابطه با بدن خود عادتهای ساده حرکتی دارند |
| واکنش های چرخشی ثانویه (۴-۸ماهگی) | مهارت چنگ زدن/ دستکاری کردن/ تکرار رویدادهای جالب |
| هماهنگی واکنش ها (۸-۱۲ماهگی) | انجام عملیات هدفمند/ کنار زدن موانع/ آگاهی از موانع |
| واکنش های چرخشی سوم (۱۲-۱۸ماهگی) | کاوش فعال/ کنجکاوی/ تقلید/ آزمون و خطا |
| آغاز تفکر (۱۸ تا ۲ سالگی) | بازنمایی ذهنی/ ابداع وسایل جدید/ بازی نمادین/ تقلید معوق/ بقای شی بطور کامل |
در مرحله پیش عملیاتی (preoperational stage)، کودک در سن ۲ تا ۷ سالگی به تدریج پایداری شی را پایه ریزی میکند و رشد شیوه های تفکر انتزاعی را ادامه میدهد.
این مرحله شامل رشد مهارت های زبانی و استفاده از کلمات و رفتارهایی برای نشان دادن اشیا یا رویدادهایی است که در گذشته تجربه کرده اند. رشد زبانی یکی از ویژگی های بارز این دوره است.
پیاژه خاطر نشان کرد که کودکان در این مرحله هنوز منطق مشخصی را درک نمی‌کنند؛ از لحاظ ذهنی نمی‌توانند اطلاعات را دستکاری کنند و قادر به درکِ نقطه نظرِ دیگران از دیدگاه آنها (خودمحوری) نیستند.
در مرحله پیش عملیاتی، کودکان در استفاده از نمادها بطور فزاینده ای مهارت کسب می‌کنند؛ و به همان میزان افزایش بازی و تظاهرات آن را نشان میدهند.
برای مثال کودک از یک شی به عنوان نماد شی دیگری استفاده میکند؛ مثلا از یک جارو به عنوان اسب استفاده میکند.(بازی نمادین)
نقش بازی کردن نیز اهمیت ویژه ای دارد. کودکان اغلب نقش های مادر، پدر، دکتر و… را بازی می‌کنند.
عبارت است از تمایل کودک به اختصاص تمرکزش فقط بر روی یک جنبه از یک موقعیت در یک زمان. و هنگامی که کودک بر روی چندین جنبه از یک وضعیت به طور همزمان تمرکز کند؛ توانایی تمرکز زدایی را بدست آورده است. در این مرحله کودکان در تفکر درمورد جنبه های مختلف هر موقعیتی در یک زمان دچار مشکل می‌شوند و علاوه بر بافت های غیراجتماعی در تمرکز زدایی موقعیت های اجتماعی نیز دچار مشکل می‌شوند.
پیاژه برای مطالعه توانایی های ذهنی کودکان از تکنیک های خلاقانه و هوشمندانه ای استفاده کرد.
یکی از تکنیک های معروف او برای نشان دادن خودمحوری، استفاده از نمایشگر سه بعدی یک صحنه کوهستانی بود و از کودکان خواسته می‌شد که تصویری را که از زاویه دید خودشان می بینند، به او نشان دهند. کودکان با دشواری کمتری این فعالیت را انجام می‌دادند، ولی در مرحله بعد از کودکان خواسته می‌شد تصویری را که شخص دیگری هنگام نگاه کردن به کوه می‌بیند، به او نشان دهند.
دیگر محققان هم آزمایشات مشابهی انجام دادند.
در یک مطالعه، به کودکان اتاق یک عروسک کوچک را نشان دادند. کودکان می‌توانستند ببینند که داخل خانه یک اسباب بازی در پشت یک مبل پنهان شده است، سپس کودکان را به یک اتاق بزرگ منتقل کردند که دقیقا مشابه همان خانه عروسکی کوچک بود.
کودکانی که سن کمتری داشتند نمی‌توانستند درک کنند که برای پیدا کردن اسباب بازی باید به پشت مبل نگاه کنند، درحالی که کودکان بزرگتر بلافاصله به جستجوی اسباب بازی می‌پرداختند.
در یک آزمایش، مقادیر مساوی آب در دو ظرف یکسان ریخته میشود. سپس مایع موجود در یک ظرف را درون یک فنجان با شکل متفاوت مثلا فنجان بلند یا کوتاه می‌ریزیم. حال از کودک سوال می‌پرسیم که کدام ظرف مایع بیشتری دارد؟
کودکان تقریبا همیشه فنجانی را که از نظر ظاهر پرتر است انتخاب می‌کنند. پیاژه آزمایش‌های مشابهی در زمینه حفظ، تعداد، طول، جرم، حجم، وزن و مقدار انجام داد. او دریافت که تعداد کمی از کودکان قبل از ۵ سالگی درک درستی از نگهداری ذهنی نشان میدهند.
در پایان لازم به ذکر است:
همان طور که ممکن است متوجه شده باشید بیشتر تمرکز پیاژه در این مرحله از رشد بر روی آزمایش‌هایی بوده که او مستقیما نمی‌توانسته انجام دهد. بنابراین ارزیابی های او مورد تایید همه نمیباشد!
محققی به نام مارتین هیوز، استدلال كرد كه دلیل عدم موفقیت كودكان در كار سه كوه، صرفاً این است كه آنها توانایی درک و فهم آن را ندارند!
هیوز با استفاده از آزمایشی که شامل استفاده از عروسک ها بود، نشان داد که کودکان در سن ۴ سالگی میتوانند موقعیت ها را از دیدگاه های مختلف درک کنند و این نشان میدهد که کودکان کمتر از نظریه پیاژه خودمحور هستند.
جلسات درمان حضوری معمول ترین و شناخته ترین نوع روش های درمان می‌باشند.اما امروزه به دلایلی همچون مشغله های کاری،فاصله و مسافت زیاد میان درمانگر و خانواده، دسترسی نداشتن به درمانگر موردنظر در محل زندگی و خصوصا به دلیل شرایط خاص مقطعی همچون وضعیتی که در این مدت درگیر آن هستیم (قرنطینه ناشی از همه گیری ویروسی مانند ویروس کرونا) ممکن است امکان مراجعه حضوری به کلینیک ها وجود نداشته باشد.
در این شرایط خانواده ها برای بهبود وضعیت کودک شان میتوانند از روش های جایگزین استفاده کنند. یکی از این روش ها که تطابق زیادی با شرایط دنیای امروز و ارتباطات گسترده افراد در فضای مجازی و شبکه های الکترونیک دارد “آنلاین تراپی” یا همان درمان آنلاین نام دارد.
همانطور که از اسم آن مشخص است،در روش آنلاین تراپی (یا همان درمان آنلاین) تلاش میشود از راه دور و به صورت غیر حضوری و مخصوصا از طریق اینترنت درمان انجام شود و به شیوه های مختلف و در بسترهای مختلفی میتوان آن را انجام داد.
از جمله راه هایی که برای آنلاین تراپی وجود دارد تماس تلفنی، ایمیل، چت در پیام رسان ها و تماس های تصویری است و با توجه به نوع درمان مورد نیاز، راه برقراری ارتباط با درمانگر متفاوت میشود. روش درمان آنلاین از مدتها قبل وجود داشته است؛ ولی افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی و تکنولوژی های آنلاین،به گسترش آن کمک شایانی نموده است.
با توجه به استفاده فراوان افراد از اینترنت در دنیای امروزه،چه برای مسائل کاری و چه برای پر کردن اوقات فراغت و مسائل شخصی و … ، آنلاین تراپی میتواند جایگزین بسیار مناسبی برای جلسات حضوری باشد.و همچنین برای افرادی که قادر به دسترسی به درمان حضوری نیستند، در یک محیط راحت تر بستری مناسب برای درمان فراهم میکند.
برای داشتن مشاوره آنلاین تا چه مقدار نیاز به سواد کامپیوتر وجود دارد ؟
طبیعتا شما نیاز به داشتن نبوغ فنی برای کار کردن و استفاده از ایمیل و یا استفاده از شبکه های اجتماعی ندارید.
هرچند اطلاعات پایه ای کامپیوتر برای انجام این کار لازم است.
درمان آنلاین در کنار نقایص و مشکلاتش،نکات مثبتی دارد که به خوبی میتوان از آنها در جهت بهبود روند درمان از آن استفاده کرد.از جمله این که، کودکان امروزه علاقه مند به کار کردن با دستگاه هایی نظیر تبلت و موبایل و تعاملات مبتنی برم فیلم و ویدئو هستند.
چه بسا حتی در مواردی ارائه تمرین مورد نظر از طریق تماس ویدئویی به مراتب راحت تر از شرایط حضور فیزیکی باشد.به طور مثال در مورد کودکان اتیستیک که نسبت به تغییر فضا حساسیت نشان میدهند،این روش به شدت میتواند موثر باشد.
تحقیقات نشان میدهد که با استفاده از درمان آنلاین و ارتباط از راه دور، یک آسیب شناس گفتار و زبان میتواند همان نتایجی را انتظار داشته باشد که در یک جلسه حضوری درمانی به بار می آید!
بر اساس تجربیات و تحقیقات میتوان درمان از راه دور و آنلاین را به خوبی در زمینه هایی مانند جنبه های شناختی،ارتباطی،ساختار زبان کودک از جمله صرف و نحو و همچنین عملکردهای دستگاه تنفسی فوقانی به کار بُرد.
به این ترتیب میتوان انتظار داشت که درمان زمینه هایی از جمله تولید صدا، گفتار، زبان، شناخت، زبان نوشتاری،کاربرد زبان (pragmatic) و نیز مسائل مربوط به روانی گفتار(لکنت)کودکان را پوشش دهد.
البته همانطور که در ابتدا اشاره کردیم کودکان اتیستیک را از طریق این روش به خوبی میتوان زیر چتر حمایت درمان (گفتاردرمانی) قرار داد.
از دیگر موارد مهمی که میتوان به آن اشاره کرد،تاثیر مثبت درمان آنلاین بر روند درمانی کودکان دو زبانه است.چرا که این روش به ما امکان استفاده از درمانگران مسلط به زبان مادری کودک از راه دور را فراهم می‌سازد.
به صورت کلی آنلاین تراپی قطعا نسبت به روش معمول جلسات حضوری کمبود هایی را خواهد داشت،از جمله مشکلات دسترسی به اینترنت و … .اما میتوان اظهار داشت که موقعیت‌ها و موفقیت‌هایی را پیش می‌آورد که این کمبودها را تا حدود زیادی جبران کند. آنلاین تراپی روشی درحال پیشرفت و گسترش است تا حدی که می تواند به اندازه مراجعه حضوری و یا حتی بیشتر موثر باشد.
افرادی که ساکن نقاط دوردست و یا روستایی هستند ممکن است نتوانند به سادگی به خدمات درمانی دسترسی داشته باشند. چرا که در ناحیه جغرافیایی آنها یا درمانگری فعالیت نمی‌کند یا ممکن است تعداد پایین درمانگران پاسخگوی نیاز آنها نباشد. در نتیجه نیاز به طی کردن مسافت های طولانی و صرف کردن زمان قابل توجه برای دسترسی به درمانگر یا دنبال کردن روند درمانی ممکن است آنها را از پیگیری روند درمان منصرف کند.
در شهرهای شلوغ نیز راه دور و دسترسی مناسب نداشتن به وسایل حمل و نقل عمومی و نیز ترافیک و شلوغی میتواند مانعی بر سر راه پیگیری حضوری روند درمان باشد. در این شرایط خستگی و عدم رغبت افراد به ادامه روند درمان ممکن است نتایج مثبت و بازدهی درمان را کاهش دهد. این موانع همچنین باعث اتلاف وقت افراد میشود. در این صورت خانواده ها میتوانند همان زمان را به تمرین در خانه و به صورت آنلاین با درمانگر مورد نظر اختصاص دهند که طبیعتا باعث افزایش بازدهی درمان میشود. یکی از مزایای آنلاین تراپی این است که به خوبی میتواند این مشکلات را رفع و رجوع نماید.
بخشی از افراد دارای ناتوانی های خاص به دلایل مختلف ذهنی و جسمی قادر به ترک خانه نیستند. هنگامی که دستیابی به بهبودی و درمان مدنظر است،دارا بودن قدرت تحرک (چه برای فردی که جویای درمان است چه افرادی که مسئول دنبال کردن روند درمان او هستند) میتواند مسئله ای مهم باشد.
اما در همین شرایط نیز درمانگران ممکن است توانایی پوشش دهی برنامه درمانی همه بیماران را نداشته باشند و یا حتی نتوانند رضایت درمان جویان را به دست آورند. درنتیجه درمان آنلاین با امکان دستیابی به هر درمانگری از هر نقطه کشور میتواند راه حلی خوب برای این افراد باشد.
آنلاین تراپی هزینه کمتری نسبت به درمان حضوری دارد چراکه هم تعرفه آن نسبت به درمان حضوری کمتر است و هم هزینه های اضافی ای مانند هزینه رفت و آمد در این روش حذف خواهد شد.
درمان آنلاین برخلاف درمان حضوری امکان لغو آن کمتر است. چراکه عواملی مانند هوای نامناسب و اتفاقات ناگهانی درمسیر مراجعه، نمیتواند مانع آن شود. درنتیجه باعث میشود روند درمانی منظم تر و پیوسته تر شود.
از آنجایی که این روش هم هزینه کمتر و هم اتلاف وقت کمتری دارد درنتیجه میتوان تعداد جلسات بیشتری را به صورت آنلاین تنظیم کرد.
آنلاین درمانی روشی راحت و آسوده است.افراد در جلسات درمانی بصورت آنلاین و در شراط راحت منزل خود شرکت می‌کنند و معمولا میتوانند برنامه جلسات درمانی را در ساعاتی که برایشان راحت تر و ممکن تر است تنظیم کنند. همچنین این روش درمانی انعطاف پذیرتر است. دراین روش افراد به درمانگرهای بیشتری دسترسی داشته و طبیعتا میتوانند گزینه های بیشتری برای انتخاب درمانگر داشته باشند. میتوانند درمانگری را که از لحاظ جغرافیایی در محل زندگی آنها نیست اما با برنامه روزانه زندگیشان تطابق بیشتری دارد و یا هزینه معقول تری را با توجه به سطح انتظار آنها دریافت میکند، انتخاب کنند.
در این میان مضراتی نیز نسبت به روش معمول و حضوری درمان نیز دارد از جمله اینکه :
به دلیل وجود خط مشی های متفاوت برای بیمه های مختلف،بیمه هایی و جود دارند که از توانبخشی آنلاین حمایت نمی‌کنند.
این مسئله از مهم ترین مواردی است که در خصوص درمان آنلاین با آن مواجه هستیم. در حیطه توانبخشی آنلاین نگرانی هایی در خصوص عدم حفاظت مناسب از اطلاعات بیماران و همچنین حمله هکر ها وجود دارد .بنابراین در انتخاب سایت های مناسب برای پیش بردن درمان آنلاین نیاز به دقت فراوانی احساس میشود.
چنانچه در روند درمان مشکل ناگهانی بوجود آید یا بیمار وارد شرایط بحرانی شود که نیاز به حضور فیزیکی درمانگر باشد،نمیتوان این مساله را با آنلاین تراپی رفع و رجوع کرد. البته برخی سایت های آنلاین تراپی،با قرار دادن شماره تماس درمانگر این مساله راحل نموده اند.
با توجه به نوع اختلال و شدت و میزان آن ،درمان آنلاین میتواند مناسب باشد اما اختلالاتی وجود دارند که درمان آنلاین مناسب آن ها نیست و حتما نیاز به مداخله حضوری احساس میشود.
در بسیاری از مراجعین درمان آنلاین نمیتواند اطلاعات مربوط به حالت های چهره،سیگنال های صوتی و زبان بدن را بدست آورد .در شرایط حضوری این نشانه ها به درمانگر در تشخیص اختلال و انتخاب شیوه درمان کمک میکند.البته تماس صوتی و تصویری تا حدی این مشکل را رفع کرده است اما به دلیل غیر واقعی بودن همیشه مناسب نیست.
درمان های آنلاین محدودیت های مکانی و زمانی را رفع کرده اند،اما نظارت صحیحی بر آن ها وجود ندارد.گاهی اطمینان حاصل کردن از اینکه درمانگر روش های قانونی را طی میکند دشوار است،همچنین قوانین برای درمانگران در کشور های مختلف متفاوت است.این نکته را نیز باید درنظر گرفت که سطح سواد و نوع آموزش درمانگران متفاوت است.بنابراین لازم است قبل از دریافت درمان آنلاین به میزان کافی درمورد درمانگر مدنظر خود اطلاعات کسب کنید.
در ابتدا مهمترین نکته قابل ذکر این است که مقایسه بین خدمات درمانی حضوری و غیر حضوری (آنلاین تراپی) ، به معنی برتری یکی بر دیگری نیست. مراجع و یا خانواده با در نظر گرفتن تمامی شرایط و مقایسه آن ها،میتوانند یکی از این دو گزینه را برای دریافت خدمات درمانی و مشاوره ای انتخاب کنند.هرچند خدمات درمانی آنلاین برای همه افراد و همه شرایط مناسب نیست، اما این نکته را باید در نظر گرفت که دنیای امروز لحظه به لحظه و با سرعت بیشتری در حال پیش روی به سوی ارائه همه خدمات بصورت غیر حضوری و آنلاین است.روش ها و متدهای مشاوره و درمان نیز از این قائده مستثنی نیستند.
مهم ترین نکته ای که در این میان باید در نظر گرفت،حضور یا عدم حضور درمانگر است و نقشی که در برقراری ارتباط با مراجع برای تشخیص اختلال مربوطه را دارد. طبیعتا در شرایط حضوری این مساله (برقراری ارتباط) راحت تر صورت میگیرد هرچند این مساله همیشه و همه جا صادق نمیباشد.
در مورد کودکان اتیستیک که نسبت به تغییر فضا و شرایط حساسیت نشان میدهند این کار بسیار سخت می‌باشد.
اما به صورت کلی در زمینه توانبخشی گفتار، هر حرکت مراجع (مخصوصا کودکان) که رنگ و بویی از ارتباط داشته باشد و تسهیل کننده روند درمان باشد به چشم درمانگر نوعی پیشرفت به حساب میاید. این موارد در جلسات حضوری به دلیل اشراف بیشتر وکامل تر درمانگر به حرکات مراجع، راحت تر و ملموس تر قابل ثبت و پیگیری می‌باشد. همچنین در شرایط حضوری،کودک و درمانگر میتوانند از ابزار و وسایل مناسب به طور همزمان استفاده کنند و درمانگر تست ها و آزمون های مورد نظرش را با رعایت اصول از مراجع بگیرد.در نتیجه تا حدود زیادی نتایج حاصل شده قابل استناد می‌باشد.
به لحاظ علمی مشاهده ی صحیح رفتار و اعمال مراجع و همراهان،مساله بسیار مهمی است که به درمانگر در پی ریزی امور مشاوره ای و درمانی کمک شایانی میکند.احتمالا بخش زیادی از کارکرد این مورد در طی خدمات آنلاین از دست می‌رود و نیز در مراجعینی که نیاز به تحریکات لمسی برای ارائه فیدبک های مناسب تر دارند،ممکن است کیفیت یک جلسه درمانی آنلاین به اندازه ی جلسه حضوری نباشد.چرا که جلسه حضوری در کلینیک و به کمک تجهیزات مختص به آن فضا صورت میگیرد.
مهم ترین نکته در مقایسه بین درمان آنلاین و حضوری این است که مراجعین و خانواده ها میتوانند به طور چشم گیری در وقت و هزینه صرفه جویی کنند. به طور مثال در زمان هایی که فرصت یا شرایط مناسب برای مراجعه حضوری به کلینیک و استفاده از خدمات مشاوره و درمان وجود ندارد،به صورت غیر حضوری و صرفا با اتصال به شبکه اینترنت میتوان با درمانگر مدنظر ارتباط برقرار کرد.
در شرایطی همانند قرنطینه ناشی از اپیدمی های گسترده ویروسی (همانند کرونا) و برای خانواده هایی که همچنان به صورت اضطراری نیازمند استفاده از خدمات درمانی هستند،به طور مثال خانواده هایی که دارای کودک نزدیک به سن مدرسه هستند،آنلاین تراپی مناسب ترین گزینه موجود است. همچنین برای افراد بزرگسال دارای این شرایط، مثلا افرادی که درگیر مشکلات ناشی از اختلالات بلع هستند، نمیتوان یک لحظه از ارائه نکات مشاوره ای چشم پوشی کرد.
ضمن اینکه گاهی مراجعین شرایطی،همانند ناتوانی ها و معلولیت های خاص،دارند که امکان رفت و آمد آن ها به کلینیک های درمانی را دشوار می‌سازد.جلسات آنلاین به دلیل حذف جابجایی ها برای این افراد و این شرایط به شدت میتواند مفید و کارساز باشد. تعطیلات رسمی یا شرایطی همانند آن نیز امکان دسترسی به درمانگر را محدود می‌سازد. در این شرایط چنان که نیاز به تداوم جلسات درمانی وجود داشته باشد به خوبی میتوان از آنلاین تراپی برای برطرف ساختن خلا موجود استفاده کرد.
ذخیره و ضبط جلسات آنلاین جهت استفاده مجدد و همچنین حذف محدودیت های جغرافیایی و استفاده از درمانگران مجرب از هر شهر و نقطه ای از دیگر موارد مثبت آنلاین تراپی است که در شرایط حضوری امکان آن وجود ندارد.
با همه این شرایط همانطور که در ابتدا اشاره شد،اولویت ها وشرایط خانواده و مراجع مهم ترین مساله در مقایسه و انتخاب نوع روش درمانی است. هم درمان حضوری و هم غیر حضوری با هدف بهبود وضعیت مراجعین به پیش می‌روند و هرکدام در شرایطی میتوانند بخشی از نیازهای آنها را پوشش دهند.
در حال حاضر این روند با واتس اپ به صورت تماس تصویری،یا از طریق اسکایپ که امکان screen share صفحات را دارد قابل انجام است (مخصوصا برای مراجعین سکته مغزی اسکایپ بسیار کاربردی است).همچنین اپ duo برای تماس های تصویری گروهی مناسب است،و مثلا در گروه درمانی لکنت ۸ نفر را به خوبی پوشش میدهد(البته در واتس اپ،هم تماس تصویری ۸ نفره قابل اجرا است)
و در آخر باید این نکته را در نظر گرفت که، طول دوره ی درمان به عوامل مختلفی از جمله
کیفیت کار درمانگر
همراهی
دقت
نظم
توانمندی و دانش والدین
و از همه مهم تر سطح خود کودک
وابسته است.
در ابتدا مهمترین نکته قابل ذکر این است که مقایسه بین خدمات درمانی حضوری و غیر حضوری (آنلاین تراپی)، به معنی برتری یکی بر دیگری نیست. مراجع و یا خانواده با در نظر گرفتن تمامی شرایط و مقایسه آن ها،میتوانند یکی از این دو گزینه را برای دریافت خدمات درمانی و مشاوره ای انتخاب کنند. هرچند خدمات درمانی آنلاین برای همه افراد و همه شرایط مناسب نیست، اما این نکته را باید در نظر گرفت که دنیای امروز لحظه به لحظه و با سرعت بیشتری در حال پیش روی به سوی ارائه همه خدمات بصورت غیر حضوری و آنلاین است. روش ها و متدهای مشاوره و درمان نیز از این قائده مستثنی نیستند.
مهم ترین نکته ای که در این میان باید در نظر گرفت، حضور یا عدم حضور درمانگر و نقشی است که در برقراری ارتباط با مراجع برای تشخیص اختلال مربوطه دارد. طبیعتا در شرایط حضوری این مساله (برقراری ارتباط) راحت تر صورت میگیرد؛ هرچند این مساله همیشه و همه جا صادق نمیباشد.
در مورد کودکان اتیستیک که نسبت به تغییر فضا و شرایط حساسیت نشان میدهند،شرایط سخت‌تری حاکم می‌باشد.
اما به صورت کلی در زمینه توانبخشی گفتار، هر حرکت مراجع (مخصوصا کودکان) که رنگ و بویی از ارتباط داشته باشد و تسهیل کننده روند درمان باشد به چشم درمانگر نوعی پیشرفت به حساب می‌آید. این موارد در جلسات حضوری به دلیل اشراف بیشتر و کامل تر درمانگر به حرکات مراجع، راحت تر و ملموس تر قابل ثبت و پیگیری می‌باشند. همچنین در شرایط حضوری، کودک و درمانگر میتوانند از ابزار و وسایل مناسب به طور همزمان استفاده کنند و درمانگر تست ها و آزمون های مورد نظرش را با رعایت اصول از مراجع بگیرد. در نتیجه تا حدود زیادی نتایج حاصل شده قابل استناد می‌باشند.
به لحاظ علمی، مشاهده ی صحیح رفتار و اعمال مراجع و همراهان، مساله بسیار مهمی است که به درمانگر در پی ریزی امور مشاوره ای و درمانی کمک شایانی میکند. احتمالا بخش زیادی از کارکرد این مورد در طی خدمات آنلاین از دست می‌رود و نیز در مراجعینی که نیاز به تحریکات لمسی برای ارائه فیدبک های مناسب تر دارند، ممکن است کیفیت یک جلسه درمانی آنلاین به اندازه ی جلسه حضوری نباشد. چرا که جلسه حضوری در کلینیک و به کمک تجهیزات مختص به آن فضا صورت میگیرد.
مهم ترین نکته در مقایسه بین درمان آنلاین و حضوری این است که مراجعین و خانواده ها میتوانند به طور چشم گیری در وقت و هزینه صرفه جویی کنند. به طور مثال در زمان هایی که فرصت یا شرایط مناسب برای مراجعه حضوری به کلینیک و استفاده از خدمات مشاوره و درمان وجود ندارد، به صورت غیر حضوری و صرفا با اتصال به شبکه اینترنت میتوان با درمانگر مدنظر ارتباط برقرار کرد.
در شرایطی همانند قرنطینه ناشی از اپیدمی های گسترده ویروسی (همانند کرونا) و برای خانواده هایی که همچنان به صورت اضطراری نیازمند استفاده از خدمات درمانی هستند، به طور مثال خانواده هایی که دارای کودک نزدیک به سن مدرسه هستند، آنلاین تراپی مناسب ترین گزینه موجود است. همچنین برای افراد بزرگسال دارای این شرایط، مثلا افرادی که درگیر مشکلات ناشی از اختلالات بلع هستند، نمیتوان لحظه ای از ارائه نکات مشاوره ای چشم پوشی کرد.
ضمن اینکه گاهی مراجعین شرایطی همانند ناتوانی ها و معلولیت های خاص دارند که امکان رفت و آمد آن ها به کلینیک های درمانی را دشوار می‌سازد. جلسات آنلاین به دلیل حذف جابجایی ها برای این افراد و این شرایط به شدت میتواند مفید و کارساز باشد. تعطیلات رسمی یا شرایطی همانند آن نیز امکان دسترسی به درمانگر را محدود می‌سازد. در این شرایط چنان که نیاز به تداوم جلسات درمانی وجود داشته باشد به خوبی میتوان از آنلاین تراپی در جهت برطرف ساختن خلا موجود استفاده کرد.
ذخیره و ضبط جلسات آنلاین جهت استفاده مجدد و همچنین حذف محدودیت های جغرافیایی و استفاده از درمانگران مجرب از هر شهر و نقطه ای از دیگر موارد مثبت آنلاین تراپی است که در شرایط حضوری امکان آن وجود ندارد.
با همه این شرایط همانطور که در ابتدا اشاره شد، اولویت ها وشرایط خانواده و مراجع مهم ترین مساله در مقایسه و انتخاب نوع روش درمانی است. هم درمان حضوری و هم غیر حضوری با هدف بهبود وضعیت مراجعین به پیش می‌روند و هرکدام در شرایطی میتوانند بخشی از نیازهای آنها را پوشش دهند.
به صورت کلی آنلاین تراپی قطعا نسبت به روش معمول جلسات حضوری کمبود هایی را خواهد داشت،از جمله مشکلات دسترسی به اینترنت و … .اما میتوان اظهار داشت که موقعیت‌ها و موفقیت‌هایی را پیش می‌آورد که این کمبودها را تا حدود زیادی جبران کند. آنلاین تراپی روشی درحال پیشرفت و گسترش است تا حدی که می تواند به اندازه مراجعه حضوری و یا حتی بیشتر موثر باشد.
افرادی که ساکن نقاط دوردست و یا روستایی هستند ممکن است نتوانند به سادگی به خدمات درمانی دسترسی داشته باشند. چرا که در ناحیه جغرافیایی آنها یا درمانگری فعالیت نمی‌کند یا ممکن است تعداد پایین درمانگران پاسخگوی نیاز آنها نباشد. در نتیجه نیاز به طی کردن مسافت های طولانی و صرف کردن زمان قابل توجه برای دسترسی به درمانگر یا دنبال کردن روند درمانی ممکن است آنها را از پیگیری روند درمان منصرف کند.
در شهرهای شلوغ نیز راه دور و دسترسی مناسب نداشتن به وسایل حمل و نقل عمومی و نیز ترافیک و شلوغی میتواند مانعی بر سر راه پیگیری حضوری روند درمان باشد. در این شرایط خستگی و عدم رغبت افراد به ادامه روند درمان ممکن است نتایج مثبت و بازدهی درمان را کاهش دهد. این موانع همچنین باعث اتلاف وقت افراد میشود. در این صورت خانواده ها میتوانند همان زمان را به تمرین در خانه و به صورت آنلاین با درمانگر مورد نظر اختصاص دهند که طبیعتا باعث افزایش بازدهی درمان میشود. یکی از مزایای آنلاین تراپی این است که به خوبی میتواند این مشکلات را رفع و رجوع نماید.
بخشی از افراد دارای ناتوانی های خاص به دلایل مختلف ذهنی و جسمی قادر به ترک خانه نیستند. هنگامی که دستیابی به بهبودی و درمان مدنظر است،دارا بودن قدرت تحرک (چه برای فردی که جویای درمان است چه افرادی که مسئول دنبال کردن روند درمان او هستند) میتواند مسئله ای مهم باشد.
اما در همین شرایط نیز درمانگران ممکن است توانایی پوشش دهی برنامه درمانی همه بیماران را نداشته باشند و یا حتی نتوانند رضایت درمان جویان را به دست آورند. درنتیجه درمان آنلاین با امکان دستیابی به هر درمانگری از هر نقطه کشور میتواند راه حلی خوب برای این افراد باشد.
آنلاین تراپی هزینه کمتری نسبت به درمان حضوری دارد چراکه هم تعرفه آن نسبت به درمان حضوری کمتر است و هم هزینه های اضافی ای مانند هزینه رفت و آمد در این روش حذف خواهد شد.
درمان آنلاین برخلاف درمان حضوری امکان لغو آن کمتر است. چراکه عواملی مانند هوای نامناسب و اتفاقات ناگهانی درمسیر مراجعه، نمیتواند مانع آن شود. درنتیجه باعث میشود روند درمانی منظم تر و پیوسته تر شود.
از آنجایی که این روش هم هزینه کمتر و هم اتلاف وقت کمتری دارد درنتیجه میتوان تعداد جلسات بیشتری را به صورت آنلاین تنظیم کرد.
آنلاین درمانی روشی راحت و آسوده است.افراد در جلسات درمانی بصورت آنلاین و در شراط راحت منزل خود شرکت می‌کنند و معمولا میتوانند برنامه جلسات درمانی را در ساعاتی که برایشان راحت تر و ممکن تر است تنظیم کنند. همچنین این روش درمانی انعطاف پذیرتر است. دراین روش افراد به درمانگرهای بیشتری دسترسی داشته و طبیعتا میتوانند گزینه های بیشتری برای انتخاب درمانگر داشته باشند. میتوانند درمانگری را که از لحاظ جغرافیایی در محل زندگی آنها نیست اما با برنامه روزانه زندگیشان تطابق بیشتری دارد و یا هزینه معقول تری را با توجه به سطح انتظار آنها دریافت میکند، انتخاب کنند.
در این میان مضراتی نیز نسبت به روش معمول و حضوری درمان نیز دارد از جمله اینکه :
به دلیل وجود خط مشی های متفاوت برای بیمه های مختلف،بیمه هایی و جود دارند که از توانبخشی آنلاین حمایت نمی‌کنند.
این مسئله از مهم ترین مواردی است که در خصوص درمان آنلاین با آن مواجه هستیم. در حیطه توانبخشی آنلاین نگرانی هایی در خصوص عدم حفاظت مناسب از اطلاعات بیماران و همچنین حمله هکر ها وجود دارد .بنابراین در انتخاب سایت های مناسب برای پیش بردن درمان آنلاین نیاز به دقت فراوانی احساس میشود.
چنانچه در روند درمان مشکل ناگهانی بوجود آید یا بیمار وارد شرایط بحرانی شود که نیاز به حضور فیزیکی درمانگر باشد،نمیتوان این مساله را با آنلاین تراپی رفع و رجوع کرد. البته برخی سایت های آنلاین تراپی،با قرار دادن شماره تماس درمانگر این مساله راحل نموده اند.
با توجه به نوع اختلال و شدت و میزان آن ،درمان آنلاین میتواند مناسب باشد اما اختلالاتی وجود دارند که درمان آنلاین مناسب آن ها نیست و حتما نیاز به مداخله حضوری احساس میشود.
در بسیاری از مراجعین درمان آنلاین نمیتواند اطلاعات مربوط به حالت های چهره،سیگنال های صوتی و زبان بدن را بدست آورد .در شرایط حضوری این نشانه ها به درمانگر در تشخیص اختلال و انتخاب شیوه درمان کمک میکند.البته تماس صوتی و تصویری تا حدی این مشکل را رفع کرده است اما به دلیل غیر واقعی بودن همیشه مناسب نیست.
درمان های آنلاین محدودیت های مکانی و زمانی را رفع کرده اند،اما نظارت صحیحی بر آن ها وجود ندارد.گاهی اطمینان حاصل کردن از اینکه درمانگر روش های قانونی را طی میکند دشوار است،همچنین قوانین برای درمانگران در کشور های مختلف متفاوت است.این نکته را نیز باید درنظر گرفت که سطح سواد و نوع آموزش درمانگران متفاوت است.بنابراین لازم است قبل از دریافت درمان آنلاین به میزان کافی درمورد درمانگر مدنظر خود اطلاعات کسب کنید.