علائم اتیسم در نوجوانی تفاوت چندانی با کودکی ندارد و در عین حال با بیشتر شدن سن و پیشرفت شرایط بیماری، جنبه‌های گسترده‌تری از زندگی فرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. همانند کودکی مهمترین مشکلی که نوجوانان مبتلا به اتیسم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مشکل در تعاملات و ارتباط اجتماعی می‌باشد. داشتن علایق محدود و کلیشه‌های حسی_حرکتی از جمله بال بال زدن، شکاندن غولنج، چرخیدن، آواهای غیر طبیعی تولید کردن و … از دیگر نشانه‌های اتیسم در نوجوانان می‌باشد.

همانگونه که در مطلب تعریف اتیسم گفته شد، اتیسم مجموعه‌ای از علائمی است که در اثر ناهنجاری‌های ذهنی فرد مبتلا به وجود می‌آید و البته تحت عنوان اختلال طیف اتیسم نامگذاری می‌شوند. فرد مبتلا به اتیسم در دو حیطه تعاملات اجتماعی و علایق محدودیت‌ها و مشکلات جدی از خود بروز می‌دهد و در صورتی که نسبت به توانبخشی این افراد اقدامی صورت نگیرد، در آینده درگیر مشکلات و محدودیت‌های بیشتری خواهند شد.

اتیسم در نوجوانی

اما شاید یکی از مهمترین چالشهای این نوجوانان زمانی بروز کند که این افراد نیازمند برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های خود باشند. در این شرایط کوچکترین تغییر و بی نظمی در برنامه‌های از قبل تعیین شده و حتی بی نظمی در مساله‌ای مانند چینش اتاق، خانه و … می‌تواند شرایط این افراد را به هم ریخته و اضطراب زیادی برایشان ایجاد کند. همچنین چالش‌ها و درگیری‌های فراوانی نیز با محیط کار، اجتماع و … خواهند داشت که این نیز مشکلات این افراد را دو چندان خواهد کرد.

از دیگر مشکلات این نوجوانان مشکلات مربوط به زیر و بمی صدایشان می‌باشد. در واقع نوجوانان مبتلا به اتیسم در تغییر زیروبمی صدایشان مشکلات فراوانی دارند و به همین دلیل نمی‌توانند لحن صدایشان را با محیط کلامی خود منطبق کنند و معمولا در همه جا از یک لحن صدا که غالبا یا بسیار بلند است و یا بسیار کوتاه، استفاده می‌کنند.

دوست یابی در نوجوانان مبتلا به اتیسم

در دنیای امروز یکی از الزامات اصلی هر نوجوانی دوست یابی و ایجاد ارتباط موثر با مجموعه‌ای از اطرافیان است که با فرد نقاط مشترک زیادی دارند. اما نوجوانان دارای اتیسم به دلیل شرایطی که دارند در این مورد مشکلات و چالش‌های فراوانی دارند و معمولا فرم‌های ناقص و نادرستی از دوست یابی را نشان می‌دهند.

اتیسم و چالش‌های آن باعث می‌شود که این افراد به دوست‌یابی و ارتباطات مجازی بسیار بیشتر از دنیای واقعی تمایل نشان دهند. چرا که در دنیای واقعی ترجیح می‌دهند در دنیای خودشان بمانند و از محدوده خود خیلی خارج نشوند.

دیگر مشکلات

چالش‌های زندگی نوجوانان مبتلا به اتیسم بسیار زیاد است. این افراد به دلیل شرایطی که دارند پس از مدتی به سمت تضعیف روحیه و کاهش اعتماد بنفس حرکت می‌کنند و حتی ممکن است اختلالات اضطرابی را نیز تجربه کنند. خوب است والدین و اطرافیان نوجوان مبتلا به اتیسم شرایط خاص او را درک کرده و سعی کنند در جهت انطباق هرچه بیشتر محیط با نوجوان مبتلا به اتیسم قدم بردارند.

همچنین اتیسم در نوجوانان باعث می‌شود این افراد به خوبی نتوانند احساسات دیگران را درک کنند. به بیان بهتر این افراد تفاوت میان عشق، نفرت، عصبانیت، رضایت و … را درک نخواهند کرد و به این ترتیب یکی دیگر از الزامات اصلی سن نوجوانی دچار اشکال جدی می‌شود.

در حالت شدید اتیسم این نوجوانان مشکلات جدی‌تری را تجربه خواهند که می‌تواند به پیشبرد زندگی این افراد لطمه جدی وارد کند. از جمله این که در انجام دادن کارهای روزمره دچار مشکل می‌شوند و البته بخش زیادی از این مشکلات ناشی از عدم انعطافی است که این نوجوانان دارند. همچنین نوجوان دارای اتیسم ممکن است حتی کلام نداشته باشد و ارتباطش با دیگران از طریق سایر راه‌های ارتباطی و به صورت بسیار محدود باشد.

کمک به نوجوانان دارای اتیسم

مهمترین نکته‌ای که باید برای کمک به این نوجوانان در نظر گرفت، این است که شرایط محیط به گونه‌ای تغییر یابد که حداکثر انطباق را با اتیسم و ویژگی‌های این افراد داشته باشد. همچنین باید تلاش کرد شرایطی ایجاد شود که نوجوان دارای اتیسم به سمت دوستی‌های واقعی تمایل پیدا کند  و در حد امکان از فضاهای مجازی و دیجیتال دوری کند. البته این به معنای حذف کامل فضای مجازی از دایره زندگی نوجوان اتیستیک نمی‌باشد، ولی در حد امکان باید تلاش شود از این فضا صرفا برای اهداف مفید آموزشی استفاده شود.

از سوی دیگر این نوجوان با وجود ابتلا به اتیسم ممکن است از شرایط خود و چالش‌هایی که پیش رویش قرار دارد آگاهی داشته باشد. در این شرایط لازم است نسبت به تزریق اعتماد بنفس و شرایط مناسب به این نوجوانان تلاش کافی صورت گیرد و خانواده و اطرافیان نسبت به این مساله غفلت نکنند.

یکی از مهمترین راه‌کارهایی که می‌توان برای این نوجوانان به کار برد، شناسایی و کشف نقاط قوت این افراد و تلاش برای تقویت هرچه بیشتر آن است. این مساله موجب تقویت اعتماد بنفس در این نوجوانان می‌شود و تاثیرات اتیسم و چالش‌های آن را بر زندگی این افراد کم می‌کند.

در کنار این موارد خانواده و اطرافیان می‌توانند با درک هرچه بیشتر شرایط نوجوان دارای اتیسم، شرایط خانه و محیط را به گونه‌ای تنظیم کنند که کمترین چالش برای نوجوان ایجاد کند و به او در راستای بهبودی علائم اتیسم و پیشرفت شرایطش کمک نماید.

در تعریف کاردرمانی اشتباه نکنید! کاردرمانی به حل مشکلات کاری و شغلی افراد نمی‌پردازد، بلکه رشته‌ایست در حیطه سلامت که با یک نگاه کلی به حل مشکلات روحی، روانی و جسمی ناشی از یک اختلال می‌پردازد. در واقع متخصص کاردرمانی، با استفاده از کارها و فعالیتهای روزمره خود فرد، به حل مشکلات ناشی از اختلال می‌پردازد.

به صورت کلی، ارائه تعریف‌ دقیقی از رشته کاردرمانی خود نیاز به مطلب جداگانه‌ای دارد، چرا که این شاخه یکی از گسترده‌ترین حیطه‌های مربوط به حوزه توانبخشی می‌باشد. با این وجود هدف کلی کاردرمانی، تلاش برای به استقلال رساندن فرد در فعالیت‌های شغلی و روزمره و کم کردن هرچه بیشتر وابستگی‌اش به اطرافیان می‌باشد. در راستای نیل به این هدف تمامی ابعاد ذهنی، جسمی و روانی اختلال فرد توسط متخصص زیر نظر گرفته شده و در راستای بهبودی آنها قدم برداشته می‌شود.

شرایط سنی

بصورت کلی نمی‌توان شرایط سنی خاصی را برای افرادی که نیازمند خدمات کاردرمانی هستند، متصور شد. چرا که گستردگی اختلالاتی که استقلال افراد را در زندگی کاهش می‌دهند، می‌توانند از کودکی تا کهن سالی افراد را شامل ‌شوند.

درمانگران و متخصصان کاردرمانی بر حسب شرایط و علاقه کاری ممکن است در زمینه کاری با کودکان و یا بزرگسالان تخصص بیشتری ازخود نشان دهند.

حیطه های کلی

گستردگی خدمات و انواع برنامه‌های درمانی در رشته کاردرمانی بسیار گسترده است و فعالیت‌های بسیاری را می‌تواند زیر چتر حمایتی خود قرار دهد. از فعالیت‌های روزمره مانند غذا درست کردن، دوش گرفتن، دستشویی رفتن و … را شامل می‌شود تا فعالیت‌های شغلی، اجتماعی، تفریحی و ورزشی. با وجود گستردگی خدمات کاردرمانی، متخصصان کاردرمانی بر سه حیطه کلی ذهن، جسم و روان متمرکز شده‌اند. در ادامه به بررسی این سه حیطه می‌پردازیم.

تعریف کاردرمانی ذهنی

تلاش اصلی متخصصان کاردرمانی در حیطه ذهنی، برداشتن و یا تغییر دادن هرمانعی است که عملکرد طبیعی روزمره فرد (به ویژه در مورد کودکان) را مختل می‌کند. بنابراین حل کردن نقاط ضعف کودک در فعالیت‌ها و مهارت‌های روزانه‌اش از نقاط کلیدی فعالیت کاردرمانگران ذهنی است. قابل ذکر است که مهارت‌های ذهنی کودک در ارتباط با شرایط جسمی او رشد می‌کند و یک کاردرمانگر ذهنی به خوبی به این مساله اشراف دارد.

یکی از مسائلی که در پی‌ریزی طرح‌های حرکتی و ذهنی کودکان بسیار مهم و تعیین کننده است، مساله یگپارچگی حسی می‌باشد. نقص و اختلال در یکپارچگی حسی کودک می‌تواند زمینه ساز بروز مشکلات دیگری شود و در نهایت نیازمند مداخله ذهنی کاردرمانگران شود .

یک کاردرمانگر ذهنی بسته به سطح درک، هوش و استدلال کودک مراحل درمانی را پی‌ریزی می‌کند. به دنبال آن تقویت مهارت‌هایی مثل حل مساله، دستور پذیری، تصمیم گیری، تفکر انتزاعی، تحمل، توجه، درک، حافظه و … در دستور کار قرار می‌گیرد.

به صورت کلی مهمترین اختلالاتی که زیر چتر درمانی کاردرمانی ذهنی قرار می‌گیرند شامل این موارد می‌باشد: اختلالات يادگيری‌، کم توانی ذهنی، اختلالات توجه و تمرکز، اختلالات رفتاری مانند ناخن جویدن، پرخاشگری، جیغ و داد، گریه‌های طولانی مدت، انزوا طلبی و …، اختلال بیش فعالی و نقص توجه و تمرکز (adhd)، اختلالات طیف اتیسم، سندرم‌های پزشکی همانند سندرم داون و … ، فلج مغزی، اختلالات مخچه، مشکلات حافظه، مشکلات نوشتاری، تاخیر رشدی کودکان، مشکلات درکی شناختی، فوبیا و ترس شدید از یک مورد خاص، مشکلات اضطرابی و افسردگی، اختلال ونقص در ارتباط با دیگران، اختلال وسواس، اسکیزوفرنی و… .

کاردرمانی روان

کاردرمانی در حیطه روان، بر افرادی تمرکز دارد که به دلیل اختلالات روانی، در مهارت‌های عاطفی، اجتماعی و ارتباطی و یا فعالیت‌های روزمره دچار نقص می‌شوند. همچنین همانند سایر حیطه‌های کاردرمانی، این حیطه می‌تواند ازسنین کودکی تا بزرگسالی، مداخله درمانی داشته باشد. بطور مثال کودکانی که در اثر فوبیا و ترس‌های اجتماعی، اسکیزوفرنی مختص کودکان، مشکلات رفتاری و … دچار اختلال می‌شوند، نیازمند دریافت خدمات درمانی از سوی کاردرمانگران روان می‌شوند.

همچنین بزرگسالان مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات خلقی، شخصیتی و اضطرابی، دمانس، سو مصرف مواد و … تحت پوشش این خدمات قرار می‌گیرند.

مهارت‌هایی که ممکن است در افراد دارای اختلالات روانی دچار نقص شوند و کاردرمانگران می‌توانند آن‌ها را بهبود ببخشند حیطه گسترده‌ای را شامل می‌شوند. مانند روتین و ریتمهای روزمره، مهارت مقابله با چالش‌ها، مدیریت زمان، اوقات فراغت، پیشرفت در مهارت‌های اجتماعی، مدیریت دارو و درمان، مراقبت از فرزندان و خانواده و … .

تعریف کاردرمانی جسمی

هدف کلی کاردرمانگران جسمی، تلاش در جهت جلوگیری از پیشرفت جسمی اختلالات و بازگرداندن استقلال مهارتی و توانایی‌های فرد برای زندگی روزمره است. در راستای این هدف، مهارت‌هایی مانند برنامه‌ریزی و هماهنگی حرکتی مورد مداخله قرار می‌گیرند.

در مورد کودکان، کاردرمانگران جسمی بر کاهش مشکلات ناشی از تاخیرهای حرکتی، ناهماهنگی حرکتی، اختلالات مخچه‌ای، گردن کجی و … متمرکز می‌شوند و استقلال حرکتی کودکان را بالاتر می‌برند. همچنین در بزرگسالان، اختلالات نورولوژیک همانند پارکینسون، اختلالات پیش رونده مغزی مانند ام اس، سکته مغزی و … شرایطی را فراهم می‌کنند که ممکن است فرد را نیازمند خدمات کاردرمانی جسمی کنند.

از دیگر اختلالات مهمی که تحت پوشش خدمات کاردرمانی جسمی قرار می‌گیرند، اختلالات ارتوپدیک بخصوص درمورد اندام‌های قوقانی مانند دست، ضایعات تاندونی، سوختگی‌ها، گرفتگی‌های پوستی، ضعف اندام فوقانی، مشکلات درکی حرکتی، فلج عضلات صورت (بلز) و … می‌باشند.

اتیسم چیست؟ اتیسم (درخودماندگی)، اصطلاحی است برای اطلاق به کودکانی که از نظر تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط با دنیای اطراف خود دچار مشکلات عدیده‌ای هستند. کودکان مبتلا به اتیسم دوست دارند در دنیای خودشان بمانند، و خارج کردنشان از این دنیا، کاری است بس دشوار.

با توجه به ملاک‌های مشخص شده، اختلالات طیف اتیسم به سه سطح طبقه بندی می‌شوند. کودکانی که در سطوح یک و دو قرار دارند، احتمالا درجاتی از تعامل اجتماعی و حتی کلام را بروز می‌دهند. اما در سطح ۳ مشکلات به حدی زیاد است که بسیاری از این کودکان نیازمند رشد و نگهداری در مراکز نکهداری هستند.

اتیسم سطح ۳ (شدید)

از منظر نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM5)، کودکان مبتلا به اتیسم سطح ۳ در سطحی قرار دارند که زندگیشان شدیدا تحت تاثیر قرار گرفته و نیازمند پشتیبانی فراوان در همه امور روزمره می‌باشند. در واقع اگر بخواهیم به صورت جزیی‌تر بیان کنیم، کودکان مبتلا به اتیسم شدید در هفت روز هفته و بصورت ۲۴ ساعته نیازمند پشتیبانی از سوی دیگران برای پیشبرد امورشان می‌باشند. همچنین این نیاز به پشتیبانی در تمام مکان‌های زندگی کودک از جمله اتاق، خانه، مدرسه، کلینیک، مکان‌های بازی و … احساس می‌شود.

علایم اتیسم چیست؟

بر طبق منابع علمی موجود ( و بخصوص DSM5)، علایم و نشانه‌های این سطح از اتیسم، در دو سطح کلی ارتباطات اجتماعی و رفتارهای کلیشه‌ای و محدود طبقه بندی می‌شود. در ادامه به بررسی هرکدام از این علایم می‌پردازیم.

ارتباطات اجتماعی

کودک دارای اتیسم شدید (سطح ۳) در زمینه ارتباطات اجتماعی مشکلات عدیده‌ای را نشان می‌دهد که عمده‌ترین آنها مواردی است که در ادامه گفته می‌شود.

نقص شدید در مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیر کلامی: اکثریت کودکان دارای اتیسم سطح ۳ یا کلام ندارند و یا اگر داشته باشند نهایتا در سطح تک کلمه‌های تکراری می‌باشند. این کودکان در سطوح دیگر تعاملات اجتماعی خود نیز مشکلات شدیدی را بروز می‌دهند و بخصوص در بیان خواسته‌هایشان دچار مشکلات فراوانی می‌شوند. به همین دلیل شایع است که کودکان مبتلا به اتیسم شدید برای تامین خواسته‌هایشان به گریه، جیغ و پرخاشگری روی بیاورند. مجموع این موارد می‌تواند پیشبرد روند آموزشی این کودکان را، بخصوص در جلسات درمانی، مختل کند.

محدودیت شدید در آغازگری و حداقل واکنش به محرکات: در نتیجه مشکلاتی که در مورد قبل (نقص در مهارت‌های ارتباط کلامی و غیر کلامی) ذکر شد، این کودکان در «آغازگری» نیز مشکلات فراوانی پیدا می‌کنند. از جمله این که تمایل چندانی به شروع تعامل با دیگران و همچنین مشارکت در گروه‌ها و جمع‌های دوستانه نشان نمی‌دهند.

همچنین در سطح ۳ اتیسم، کودکان ارتباط چشمی بسیار محدودی از خود نشان می‌دهند که این مساله می‌تواند در مختل کردن روابط آن‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد.

رفتارهای کلیشه ای و محدود شونده

در این زمینه می‌توان به مسائل و مشکلات زیر برای کودکان مبتلا به اتیسم شدید اشاره کرد.

محدودیت علایق و رفتارها: این کودکان علایق بسیار محدودی دارند و به سختی نیز آن‌ها را تغییر می‌دهند. در واقع کودکانی که در سطح ۳ اتیسم قرار دارند، از همان ابتدای کودکی به موارد محدودی علاقه نشان می‌دهند و هرچه بزرگتر می‌شوند این مساله پر رنگ‌تر شده و طبیعتا تغییر دادن این علایق نیز سخت‌تر از قبل می‌شود.

عدم انعطاف پذیری رفتاری: کودکان دارای اتیسم شدید در مواجهه با تغییرات و بی نظمی‌های احتمالی در محیطشان رفتار مناسبی نشان نمی‌دهند و توانایی وفق دادن خود با این تغییرات را ندارند. در نتیجه تمایل زیادی به ثبات در محیط اطرافشان نشان می‌دهند. یکی از دلایل این مساله می‌تواند مشکلات شدید در پردازش حسی و بهم‌ریختگی حسی این کودکان باشد که از اولین پیامدهایش همین آشفتگی رفتاری می‌باشد.

مشکلات حسی: یکی از مشکلات عدیده این کودکان که موجبات رنج زیادی برایشان می‌شود، مشکلات مربوط به یگپارچگی حسی است. عدم یکپارچگی حسی در کودک مبتلا به اتیسم شدید، منجر به بروز بیش حسی یا کم حسی می‌شود.

دلیل مشکلات حسی در کودک دارای اتیسم

مثلا گاها دیده شده که این کودکان به دلیل بیش حسی شنیداری نسبت به کوچکترین صداهای محیطی واکنش منفی نشان می‌دهند و یا از نظر لمسی تاب تحمل هر محیط و سطحی را ندارند.

همچنین یکی از مسایلی که به دلیل مشکلات حسی در کودک دارای اتیسم شدید دیده می‌شود، رفتارهای کلیشه‌ای فراوانی است که این کودکان دارند، از جمله بال بال زدن، دست زدن، حرکات فیزیکی، صدا، کلمات، علاقه شدید به وسایل چرخان و … . در وافع یکی از دلایل اصلی وجود این کلیشه‌ها می‌تواند اضاقه بار حسی باشد که این کودکان در نتیجه اتیسم شدید دارند و به این طریق آن را تخلیه می‌کنند.

سایر موارد: این کودکان با مشکلات دیگری نیز دست و پنجه نرم می‌کنند که رنچ‌های جسمی فراوانی برایشان به همراه دارد، از جمله صرع، مشکلات گوارشی، اختلالات شدید خواب و … . همچنین از آن جایی که اکثریت کودکان مبتلا به اتیسم شدید فاقد بیان هستند و نمی‌توانند این مشکلات را به اطرافیان بگویند، این مساله مشکلات اضطرابی فراوانی برایشان به وجود می‌آورد و نیز مخفی‌ماندن این مشکلات می‌تواند مستوجب بروز مشکلات بعدی شود.

درصد بالایی از کودکان دارای اتیسم سطح ۳ هوشبهر بسیار پایینی دارند. همین هوشبهر پایین ‌می‌تواند روند پیشرفتشان در مهارت‌های مختلف را کندتر نماید. البته گاها ممکن است هوشبهر بالا نیز در این کودکان مشاهده شود اما دامنه مشکلات حسی و جسمی به قدری وسیع است که مانع از آن می‌شود که حتی با وجود این هوشبهر بالا، عملکرد مناسب و مثبتی مشاهده شود.