رشد بینایی کودک
پس از مطالعه مراحل اولیه رشد بینایی در ادامه به تفضیل، مراحل پایانی رشد بینایی و تماس چشمی کودک شرح داده خواهد شد.
۱۱ماهگی تا ۱ سالگی
پایان یک سالگی، پایان نوزادی کودک و شروع نوپایی او خواهد بود و البته همزمان توانایی های او در همه زمینه ها از جمله بینایی افزایش خواهد یافت. اکنون میتواند چهره های آشنا را به خوبی تشخیص دهد، نقاط مختلف خانه را به خوبی بشناسد و از این نقاط برای بازی کردن استفاده کند. او میتواند از فضاهای کوچک از جمله روزنه های کوچک پنجره و … برای تماشای منظره بیرون استفاده کند. همچنین کودک اشیای مورد علاقه خود را بیشتر و بهتر می‌شناسد و به مدت بیشتری ممکن است به آن ها خیره شود.
کودک به تدریج در تشخیص افراد نیز ماهرتر خواهد شد و میتواند افراد را از دور و یا از روی عکسشان تشخیص دهد. همچنین میتواند حالت هایی مانند عصبانیت، خوشحالی، غم، ناراحتی و …را در چهره افراد تشخیص دهد و به آن ها واکنش نشان دهد. کودک همچنین به تمام اشیای دور و برش دقت کرده و اشیای مد نظرش را جست و جو میکند. کامل شدن هماهنگی بینایی و حرکات دست ها از دیگر اتفاقاتی است که در این مرحله میتوان انتظار داشت. همچنین نگاه های کودک نیز ارادی تر خواهند شد.
والدین گرامی در نظر داشته باشید :
مساله دیگری که در این سن برای کودک باید در نظر داشت، تغییر احتمالی رنگ چشمان کودک خواهد بود. لازم به ذکر است تولد اکثریت نوزادان با رنگ چشم متمایل به آبی مساله ای تقریبا طبیعی است. اما به تدریج میزان رنگدانه های تیره تر در عنبیه کودک افزایش یافته و ممکن است رنگ چشمان کودک از آبی به به رنگ های تیره تر مانند سبز،خاکستری یا قهوه ای تغییر کند.
- بعنوان نکته آخر میتوان در یک سالگی در جهت آزمودن توانایی های بینایی کودک، با حرکت دادن یک جسم با سرعت از مقابل چشمان او واکنش کودک را سنجید. کودک در این سن باید بتواند جسم را بدون چرخش سر و فقط با چشم تعقیب کند.
۱تا۳ سالگی
رشد بینایی کودک از بعد از ۱ سالگی نیز همچنان مسیر خود را به پیش می‌برد. کودک تحت تاثیر مسائل محیطی و البته رشد عصبی و تکامل ساختارهای اعصاب بینایی و به طبع افزایش توانایی بینایی اش به تدریج دنیای خود را بهتر و بیشتر می‌شناسد. در نتیجه هماهنگی درک و بینایی کودک بیشتر و بهتر میشود. به تدریج همه مهارت های بینایی کودک به سمت هماهنگی به پیش می‌روند.
از یک تا دو سالگی تدریجا کودک در درک فواصل مهارت بیشتری پیدا میکند و میتواند تمرکز خود را نسبت به اشیای دور و نزدیک تنظیم کند و برای دیدن دقیق تر اجسام آنها را به خود نزدیک تر کند. همچنین در پاسخ به درخواست دیگران برای نگاه کردن به یک نقطه خاص یا گذاشتن اشیا در مکانهای خاص (مثلا یک سوراخ) به تدریج تواناتر میشود.
توانایی بینایی کودک به او در شناسایی اشیا و افراد مورد علاقه اش کمک میکند و در پاسخ به صدای آنها واکنشی مثل لبخند نشان می‌دهد. همچنین مثلا میتواند یک تصویر خاص و مورد علاقه اش را در کتاب نشان دهد.نگاه کردن و شناختن چهره خود در آیینه از دیگر مواردی است که میتوان برای این بازه سنی به آن اشاره کرد.
سایر مهارتهای بینایی کودک تا ۳ سالگی:
- شناخت اسم رنگها
- شناخت اشیا
- دقت به اشیا در پاسخ به دستورات کلامی
- تقلید حرکات دیگران مخصوصا کودکان دیگر
- تطابق دادن اشیا مشابه با استفاده از ویژگی هایی مثل رنگ و شکل آنها
- به صورت طبیعی نیز میتوان انتظار داشت که در پایان ۳ سالگی رشد بینایی کودک کامل شود و این مساله کودک را در شناسایی و ارتباط با دنیای اطرافش یاری کند.
شکل گیری تماس چشمی:
ردیابی و اصلاح بینایی یکی از اولین رفتارهای هدفمندی است که نوزاد انسان شروع به یادگیری میکند.
تنها حدود ۶تا۷ ساعت پس از تولد، کودک علاقه ای مشخص به صورت مادرش(مراقبش) نشان خواهد داد و شروع به تقلید حالات چهره او یا هر مراقب دیگری میکند. تماس چشمی معمولا در بازه زمانی ۴ تا۸ هفتگی برقرار میشود.در هفته پنجم تا هفتم افزایش میزان تماس چشمی و تاثیری که کودک از محیط اطرافش دریافت میکند، تاثیر بسزایی در اصلاح حالات چهره کودک خواهد داشت.
بین هفته ششم تا دهم گستره هماهنگی نگاه او در محیط های مختلف و در پاسخ به محرک های مختلف بیشتر خواهد شد و همچنین نگاه های مستقیم و هدفمند او به صورت مادر (مراقبش) افزایش خواهد یافت. فرآیند رشد بینایی کودک قدم به قدم پیش می‌رود و کودک توانایی های بیشتری پیدا میکند که این توانایی ها به کودک در جهت قرار گرفتن در فضای ارتباطی دنیای اطراف کمک شایانی خواهد کرد.
تماس بینایی به کودک در مسیر درک عواطف و احساسات و خواسته های اطرافیان کمک شایانی خواهد کرد. جهت درک این مساله میتوان به کنترل حرکات والد و مراقب در ۳ ماهگی توسط کودک و همچنین لبخند زدن در پاسخ به لبخند در ۵ ماهگی بواسطه توانایی های بینایی کودک اشاره کرد.
به طبع رشد توانایی های بینایی، رشد گفتار و زبان کودک نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. رشد عصبی و نورونی کودک رفته رفته کامل میشود و ۹ تا۱۱ ماهگی سنی است که کودک میتواند نگاه های واقعی بزرگسالان را دنبال کند.
نکته اخر:
به تدریج کودک چشمانش را ابزاری برای دیدن دنیای اطراف و تماس با محیط ها و افراد مختلف خواهد یافت. کودک با تماس چشمی بهتر میتواند درخواست هایش را به اطرافیان بفهماند و به تدریج متوجه میشود که حالت های مختلف چهره بیان کننده احساسات مختلف هستند.
بدون شک یکی از مهمترین رویاهای هر پدر و مادری بسلامت گذر کردن دلبندشان از مراحل مختلف رشدش می‌باشد و یقینا تماس چشمی یکی از مهمترین مراحل این روند می‌باشد.
در شرایط طبیعی پایان روند رشد بینایی کودک در ۳ سالگی می‌باشد.
بد نیست بدانیم که تقریبا تمام کودکان در بدو تولد قادر به دیدن اشیا و افرادی که در دوردستشان قرار دارند نیستند چراکه در ابتدای تولد با نزدیک بینی متولد می‌شوند و رفته رفته عمق دیدشان گسترده تر خواهد شد.
آزمونها و معاینات بینایی
مهم ترین نکته در این مورد در نظر گرفتن این مساله است که معاینات مربوط به رشد بینایی کودکان به موقع انجام شود.
- اولین تست بینایی کودک را میتوان درحدود ۶ماهگی انجام داد که پزشک را در تشخیص بیماری ها و مشکلات احتمالی مانند دوربینی، نزدیک بینی، آستیگماتیسم و همچنین دقت و سلامت حرکات چشم راهنمایی میکند. همچنین میتوان قدرت فوکوس و تمرکز چشمان کودک را در این مرحله سنجید.
- معاینه و تست اصلی بینایی کودک در ۳ سالگی و پس از تکامل بینایی کودک و جهت غربالگری و تشخیص هرگونه مشکل احتمالی انجام میشود.
- سومین و آخرین تست بینایی کودک قبل از ورود به مدرسه باید صورت گیرد.
به صورت کلی اهمیت معاینه بینایی قبل از سن مدرسه در این است که پزشک میتواند تشخیص دهد که آیا سیستم تصویری کودک به اندازه کافی رشد کرده است یا خیر و همچنین آمادگی چشمان کودک برای دریافت مطالب مدرسه و قدرت چشمان کودک برای خواندن و نوشتن را بسنجد.
در نظر گرفتن تغییرات بینایی نکته بسیار مهمی است و انجام این معاینات کودک و والدین را از این تغییرات آگاه تر می‌سازد.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که انجام این معاینات محدودیتی ندارد و میتوان در هر زمانی انجام داد چرا که معمولا کودکان مشکلات بینایی خود را گزارش نمی‌کنند و به قدرت بینایی خود اطمینان دارند اما به هرحال اولویت انجام این تست ها در این سه زمان است.
تقویت تماس چشمی
با پایان سال اول زندگی کودک و افزایش قدرت عصبی عضلانی چشمان کودک استفاده از فعالیت هایی زیر می تواند در تقویت مهارت تماس چشمی کودک موثر باشد:
♦ بازی با لگوها، رنگ آمیزی، برش مواد مختلف و …به تقویت هماهنگی چشم و دست و درک عمق و تمرکز کودک کمک میکند.
♦ والدین میتوانند با استفاده از مواردی مانند استفاده از اسباب بازی های رنگی، تحریک چشمان کودک با استفاده از سایر وسایل رنگی، تشویق کودک به خواندن متن ها، تحریک تخیل کودک و …به تقویت بینایی کودک کمک کنند.
♦ در نظر گرفتن نقش سبک زندگی و استفاده از رژیم غذایی مناسب نیز به تقویت بینایی کودک کمک میکند. استفاده از مواد غذایی همچون سبزیجات از جمله هویج، آووکادو، آجیل و دانه های روغنی، حبوبات، روغن ماهی و … به تقویت مهارتهای بینایی کودک کمک شایانی میکند .
سخن آخر با خانواده ها
به صورت کلی هر چیزی که توجه کودک را بصورت شما جلب کند و تمرکز کودک را به ناحیه صورت و چشمان شما منعطف کند، میتواند در افزایش مهارت های تماس چشمی کودک موثر باشد. در این مسیر بهره گرفتن از اشیا و وسایل مورد علاقه کودک میتواند به طرز چشمگیری موثر باشد.
◊ مثلا اینکه اشیای مورد علاقه کودک را در جلو چشمان خود بگیرید و سپس با پنهان کردن آنها در پشت سر خود توجه کودک را به ناحیه چشمان خود جلب کنید.
◊ صدا و استفاده از اشیا صدادار همانند جغجغه در محدوده صورت نیز میتواند کودک را بیشتر و بهتر به تمرکز بر چشمان فرد مقابلش ترغیب کند.
◊ استفاده از بیان چهره ای از طریق مواردی همچون ترغیب کلامی کودک و همچنین به کار بردن حالت اغراق و تاکید در بیان احساسات و خواسته های خود از کودک یک روش موثر می‌باشد.
◊ همچنین خوردن لقمه های غذا بصورت مکرر ، پشت سرهم پوشاندن صورت با استفاده از یک روسری رنگی و سپس برداشتن روسری برای جلب توجه کودک به ناحیه صورت، باد کردن یک بادکنک و تلاش برای برقراری تماس چشمی با کودک پس از هر بار باد کردن بادکنک، و… راهکارهای ساده ایست که والدین میتوانند برای بهبود تماس چشمی کودکان خود به کار ببرند.
افزایش میزان و کیفیت تماس چشمی کودک یکی از موثرترین روش های برقراری ارتباط کودک با دنیای اطرافش می‌باشد و به کارگیری روش های ساده و در عین حال موثر میتواند کودک را در راه ارتباط با دنیای اطراف و به طبع آن رشد و تکامل جسمی و روحی و شناختی و … یاری نماید.