رفلکس‌های حیاتی
در سری جدید مطالب وبسایت برین پلاس، مجموعه ای از مقالات در حوزه رفلکس های حیاتی کودکان ارائه شده است.
آیا تاکنون اتفاق افتاده که دستتان به یک جسم داغ یا تیز برخورد کرده و خیلی زود آن را عقب بکشید؟
یا وقتی چیزی به چشمتان نزدیک می‌شود شروع به پلک زدن کنید!
این‌ها مثال‌هایی از حرکاتی هستند که اتفاق افتادن آنها تحت اختیار و اراده‌ی ما نیست که به آنها رفلکس می‌گویند.
تعریف جامع و دقیق‌تر از رفلکس به این صورت است :
پاسخ‌های اتوماتیک و غیرارادی هستند که الگوی مشخصی دارند و توسط محرک‌های خاصی ایجاد می‌شوند.
رفلکس‌ها انواع مختلفی دارند:
- بعضی از آنها ابتدای کودکی بوجود آمده و پس از مدتی ازبین می‌روند.
- اما بعضی دیگر (مانند مثال‌های ذکر شده در ابتدای مطلب) حذف نمی‌شوند و تا پایان عمر پابرجا هستند.
اهمیت بررسی رفلکس ها
هدف کلی از بررسی و ارزیابی این نوع رفلکس‌ها تشخیص وجود اختلال و تاثیر آن بر رشد کودک است؛ زیرا بسیاری از رفلکس‌های دوران نوزادی و ابتدای کودکی در زمان خاصی بوجود می‌آیند و سپس ازبین می‌روند. حضور آنها بعد از زمان خاصی ممکن است نشان دهنده وجود ضایعات مغزی باشد.
مطلب پیش رو به بررسی رفلکس‌های حیاتی از نوزادی تا کودکی می‌پردازد.
Grasp
این رفلکس در کف دست‌ها و پاها بررسی می‌شود.
- در کف دست باید فشار ملایم توسط یک شیء یا انگشت آزمون‌گر از قسمت پایینی انگشت کوچک به سمت وسط وارد شود؛ در این صورت انگشتان نوزاد جمع شده و کودک شیء یا انگشت را می‌گیرد و در مقابل برداشتن شیء مقاومت می‌کند.
- برای بررسی کف پا فشار باید از زیر پنجه وارد شود و به سمت مرکز برود؛ واکنش کودک خم کردن انگشتان به سمت داخل است.
این رفلکس از بدو تولد مشاهده شده و تا ۳-۴ ماهگی ادامه می‌یابد.
Sucking
این رفلکس مربوط به دهان است.
به این صورت که لب‌های کودک را با یک انگشت تحریک می‌کنیم؛ سپس لب کودک به صورت مک زدن حرکت می‌کند. این رفلکس هنگامی که سینه مادر یا سرشیشه به لب‌های کودک برخورد می‌کند کمک کننده است تا تغذیه کودک انجام شود (این رفلکس معمولا هنگامی که کودک سیر باشد مشاهده نمی‌شود).
این رفلکس از بدو تولد دیده می‌شود و تا ۳-۴ ماهگی ادامه پیدا می‌کند.
Rooting
این مورد از رفلکس‌های مربوط به دهان است.
با تحریک اطراف لب، کودک لب یا زبانش را به سمت تحریک شده می‌چرخاند. این حرکات می‌توانند با چرخش سر به سمت ناحیه‌ای که تحریک شده همراه باشند. این رفلکس باعث می‌شود تا نوزاد جهت سینه را شناسایی کند.
این رفلکس از تولد تا ۳-۴ ماهگی دیده می‌شود.
Walking/Stepping
این رفلکس با نگه داشتن کودک در وضعیت عمودی و بر روی زمین آغاز می‌شود.
به طوری که وقتی کف پا با زمین برخورد می‌کند پاها به طور متناوب جمع و باز می‌شود و حرکتی همانند راه رفتن صورت می‌گیرد.
این رفلکس تا ۶ الی ۸ هفتگی حذف می‌گردد و با پیشرفت و تکامل آن به تدریج راه رفتن کودک پایه ریزی می‌شود.
Galant
برای بررسی این قسمت باید کودک به وضع دمر (خوابیده به شکم) قرار بگیرد و کنار طرفی ستون فقرات تحریک شود. در این صورت تنه در جهتی که تحریک انجام شده منقبض می‌شود.
این رفلکس تا ۳ماهگی از بین می‌رود.
Flexor withdrawal
برای بررسی این مورد کودک باید به پشت خوابیده، سر در وسط و امتداد بدن باشد و دست‌ها و پاها باز باشند.
برای ایجاد این رفلکس باید کناره خاجی کف پا توسط شیء تحریک شود؛ مشاهده می‌شود که پایی که تحریک شده به سمت شکم جمع می‌شود درغیراین صورت باید توسط متخصص بررسی شود.
این رفلکس تا ۲ماهگی وجود دارد و بعد از آن از بین می‌رود.
Extensor Thrust
جهت ایجاد این رفلکس نوزاد باید به پشت خوابیده و سر صاف و در امتداد بدن باشد و یک پا به سمت شکم خم و دیگری صاف باشد. با تحریک کناره خاجی پا همان پایی که خم شده صاف می‌شود.
این مورد نیز تا ۲ماهگی وجود دارد.
در ادامه رفلکس های حیاتی دیگری را در کودک مورد بررسی قرار خواهیم داد.
بهار بحرینیان
انواع توجه
در سالهای اخیر با پیشرفت علوم تکنولوژی، تقریبا همه افراد از طریق اینترنت و بسترهای مربوط به آن مطالبی درمورد اختلالات همراه یا نقص توجه و تمرکز و بیش فعالی مطالعه کرده اند و اطلاعاتی هرچند محدود در این زمینه ها دارند. زمانی که والدین اطلاعات کافی درمورد رشد کودک خود و سطوح متناسب با سن او را نداشته باشند، انتظاراتی فراتر از حد توانایی کودک خود خواهند داشت که این مساله زمینه ساز نگرانی آنها و شک در مورد نقص توجه و تمرکز کودکشان می‌شود.
سوالاتی که در این زمینه ممکن است وجود داشته باشد:
نوزاد در بدو تولد چه واکنشی به صداها باید داشته باشد؟
از چه زمانی میتواند به چهره و صدای افراد مختلف واکنش نشان دهد؟
کودک در چه سنی میتواند بصورت مستمر بازی را ادامه دهد؟
و سوالات مشابه دیگر…
توجه برای درک و یادگیری نه تنها در کودکان بلکه تا پایان عمر هر فردی ضروری است. توجه انواع مختلفی دارد که قبل از معرفی، سطوح توجه باید شناخته شوند.
ارزیابی سطح توجه و تمرکز در کودکان توسط درمانگران باید در محیطی بدون محرک های اضافی و مهم تر از آن با توجه به ظرفیت و توانایی کودک انجام شود.
انواع توجه
در تقسیم بندی های بالینی ،برای انواع توجه موارد زیر ارائه می‌شود :
توجه متمرکز
نوعی از توجه که دربرگیرنده واکنش پایه ای کودک به انواع محرک های محیطی مثل محرک های شنوایی، بینایی یا لمسی است.
- مثلا زمانی که نوزادان با شنیدن صدایی سر خود را می‌چرخانند در واقع این نوع از توجه را نشان می‌دهند.
توجه پایدار
عبارت است از نگه داشتن توجه کودک بر روی یک موضوع مشخص در حین انجام یک فعالیت هوشیارانه!
- برای مثال زمانی که کودک شروع به بازی با یک ابزار خاص مثل لگو ها می‌کند، ادامه دادن بازی مستلزم وجود این نوع از توجه می باشد.
توجه انتخابی
این نوع توجه یعنی بی توجهی نسبت به انواع موارد حواس پرت کن! به گونه ای که کودک بتواند با وجود اینکه ماشین مورد علاقه اش روی میز است، بازی خود را ادامه دهد و کامل کند.
- مثال این نوع توجه در فعالیت های روزمره بزرگسالان به وفور دیده می‌شود، مثلا در جمعی از افراد انتخاب کنیم که توجهمان را فقط روی صحبت یکی از افراد حاضر متمرکز کنیم!
توجه جایگزین
نوع چهارم توجه در این نوع طبقه بندی به نام توجه جایگزین معروف است. این توجه در سن مدرسه بروز می‌کند.
- زمانی که کودک باید به صدای معلم گوش دهد و همزمان پاسخ سوال را نیز بنویسد. یا در مورد بزرگسالان اگر از آنها خواسته شود که حین سخنرانی نکات مهم را یادداشت کنند؛ این توانایی نیازمند سطح مناسبی از این نوع توجه میباشد.
توجه تقسیم شونده
نوع اخر توجه در این تقسیم بندی، توجه تقسیم شونده است.
- تصور کنید فرد می‌گوید که ” من می‌توانم دو کار را همزمان باهم انجام دهم!”. غالبا در این شرایط یکی از فعالیت ها نیاز کمتری به فکر کردن و تمرکز دارد.
به صورت کلی توجه متمرکز و توجه پایدار سطوح پایین‌تر و بقیه موارد سطوح بالاتر توجه را شامل می شود.
در جدول زیر سطوح مختلف توجه ارائه شده است. ابتدا به زبانی ساده‌تر سطوح توجه نوزادان جهت استفاده و رفع دغدغه های احتمالی مادران آماده شده است. همچنین میتوان جهت راهنمایی احتمالی برای مراجعه به درمانگر از آن استفاده کرد.
جدول دوم شامل سطوح توجه ارائه شده توسط پژوهشگری به نام رینل می باشد. سطوح توجه رینل ملاکی مناسب و شناخته شده در بین درمانگران است که میتوان برای ارزیابی بالینی از آن استفاده کرد.
میانگین طول مدت توجه با توجه به سن کودک
| ۱ | ۱ تا ۳ ماهگی | وقتی بیدار می‌شود به اطراف نگاه می‌کند، بر اجسام بزرگ و براق تمرکز می‌کند اما نمی‌تواند توجه خود را به سمت دیگری تغییر دهد. |
| ۲ | دوره ۴ ماهگی | میتواند تغییر توجهش را کنترل کند یعنی توجهش را از سمتی به سمت دیگر ببرد. درواقع توجهش معطوف تر می‌شود. |
| ۳ | ۴ تا ۷ ماهگی | توجه بینایی کودک تحت تاثیر جسم جدید است. دقت بینایی و دید دو چشم در ۶-۷ ماهگی مانند بزرگسال می‌شود. |
| ۴ | ۸ تا ۱۵ ماهگی | هر اتفاق یا حرکت جدیدی میتواند حواس کودک را پرت کند اما به طور معمول میتواند برای یک دقیقه یا کمی بیشتر نسبت به یک اسباب بازی یا یک فعالیت توجه خود را حفظ کند. |
| ۵ | ۱۶تا ۱۹ ماهگی | کودک شما قادر است به مدت ۲تا۳ دقیقه به یک فعالیت ساختار یافته توجه کند. فرزند شما ممکن است نتواند مداخلات کلامی یا بینایی را تحمل کند. |
| ۳ | ۲۰ تا ۲۴ ماهگی | حواس کودک شما هنوز به راحتی با صداها منحرف می‌شود، اما می تواند به مدت ۳-۶ دقیقه با همراهی یک بزرگسال یا بدون همراهی بزرگسال به فعالیت خود ادامه دهد. |
| ۴ | ۲۵تا ۳۶ ماهگی | کودک به طور متوسط میتواند ۵ تا ۸ دقیقه به اسباب بازی یا فعالیت خود توجه کند. علاوه بر آن او میتواند توجه خود را پس از صدای بزرگسالی که او را می‌خواند تغییر دهد و سپس توجه خودرا به فعالیت قبلی بازگرداند. |
| ۵ | ۳۶ تا ۴۲ ماهگی | کودک میتواند ۸تا ۱۰ دقیقه بر یک فعالیت مستمر متمرکز شود و همچنین توجه خود را بین صحبت کردن با یک بزرگسال و فعالیتی که انجام می‌داده، تقسیم کند. |
سطوح توجه رینل شامل شش سطح میباشد که با توجه به سن و ظرفیت کودک ارائه شده است.
| سطح اول | تولد تا یک سالگی | کودک توجهی گذرا و سطحی به وقایع دارد و با هر محرک جدیدی توجه اش منحرف می‌شود. |
| سطح دوم | یک تا دو سالگی | به فعالیتی که انتخاب می‌کند توجه می‌کند در عین حال دوست ندارد کسی در کار او مداخله ای به ویژه از نوع کلامی بکند.
توجه یک کاناله است (بینایی یا شنیداری). در این سن میتواند محرک های دیگر را به دلیل توجهی که به فعالیت مورد نظر دارد نادیده بگیرد. |
| سطح سوم | دو تا سه سالگی | توجه همچنان یک کاناله است.
به فعالیتی که توسط بزرگسال انتخاب شده توجه می‌کند اما کنترل توجه برایش سخت است. چنانچه فرد بزرگسال حین بازی کودک وارد شود نمی‌تواند به طور همزمان هم به بزرگسال توجه کند و هم به بازی ادامه دهد. در متمرکز کردن توجه برای اجرای فعالیتی که توسط دیگران انتخاب شده باید از بزرگسالان کمک بگیرد. |
| سطح چهارم | سه تا چهار سالگی | توجه یک کاناله است اما کنترل آن برای کودک ساده تر شده است.
میتواند توجهش را بین بزرگسال و فعالیت جابه جا کند. راهنمایی های کلامی بزرگسال می تواند به او در اجرای فعالیت کمک کند. |
| سطح پنجم | چهار تا پنج سالگی | میتواند به مدت کوتاه توجه را یکپارچه کند (دو کاناله)
با این وجود دامنه توجه محدود است. کودک میتواند بدون اینکه با نگاه کردن به گوینده خللی در رفتار و فعالیتش ایجاد شود به دستورات گوش دهد. در این سن کودک حین بازی صحبت می‌کند و درواقع از زبان برای کنترل بازی استفاده می کند. |
| سطح ششم | پنج تاشش سالگی | توجه یکپارچه شده و به خوبی قابل کنترل است بنابراین کودک برای ورود به مدرسه آماده شده است.
در این سن کودک زبان را درونی کرده و لازم نیست برای کنترل رفتار از زبان استفاده کند. |
حال که متوجه شدید کودکتان در چه سنی باید باید چه میزانی از توجه را نشان دهد، یکی از سوالاتی که ممکن است برایتان پیش آید این است که که اگر میزان توجه او کمتر از حد معمول باشد چه باید کرد؟!
در ادامه با برین پلاس همراه باشید…
احمدرضا آیین پور
محمد حسین حمداللهی
رشد بینایی و تماس چشمی
اهمیت ارتباط اجتماعی و کنش و واکنش با دنیای اطراف بر هیچکس پوشیده نیست. شکل گیری ابزارها و شیوه های این ارتباط از همان سالهای اولیه زندگی پایه ریزی می‌شود. نقش والدین و محیط زندگی کودک در هرچه بهتر شکل گرفتن تماس چشمی و قوه بینایی اگر از خود کودک بیشتر نباشد، قطعا کمتر نیست.
یکی از کارآمدترین ابزارهای انسان برای ارتباط، تماس چشمی و استفاده از قدرت بینایی برای انجام این مهم است.
کودک تازه به دنیا آمده دید مبهمی نسبت به دنیای اطراف خودش دارد و در طول سال ها در معرض محرک‌های مختلف قرار گرفتن و البته رشد عصبی_حرکتی، به مرور تصویر واضح تری از دنیای اطراف خودش خواهد ساخت.
طبیعتا سال اول زندگی کودک حاوی مهمترین تغییرات در مسیر رشد و تکامل بینایی کودک و ساخت تصویر روشنی از دنیای اطراف خودش است. این تصویر در تعامل کودک با دنیای اطراف خودش نقش حیاتی خواهد داشت. در نهایت تعامل کودک با دنیای اطراف با استفاده از تماس چشمی و تکامل بینایی به رشد و بالندگی کودک در سایر جنبه ها نیز کمک شایانی خواهد کرد.
۱ ماهگی
سیستم عصبی نوزاد تازه به دنیا آمده هنوز به طور کامل رشد نیافته است. حس شنوایی نوزاد در همان دوران جنینی و در رحم مادر تکامل می‌یابد اما حس بینایی اینگونه نیست. نوزاد تازه به دنیا آمده دید مبهمی نسبت به دنیای اطراف خودش دارد و تقریبا همه چیز را بصورت تار می‌بیند.
نوزاد حتی در تشخیص رنگ ها نیز به همین صورت عمل می‌کند و رنگها را به صورت سیاه و سفید می‌بیند. در ابتدا حساسیت مردمک چشم نوزاد نسبت به نور دریافتی نیز بسیار بالاست اما رفته رفته این حساسیت پایین آمده و نوزاد تحمل بیشتری در دریافت نور و رنگ از دنیای اطراف خودش نشان خواهد داد. به تدریج روند تکامل این حس به پیش می‌رود و نوزاد درک واضح تری نسبت به دنیای اطراف خودش پیدا می‌کند.
در هفته اول دید کودک به حدود ۳۰سانتی متر می‌رسد و این فاصله تقریبا با فاصله صورت مادر با نوزاد هنگام شیر دادن برابر است. سپس کودک میتواند به تدریج چهره ها را تشخیص دهد. البته هرچه این چهره ها بیشتر در معرض دید کودک قرار گیرند قاعدتا کودک بهتر آنها را به خاطر خواهد سپرد.
به طبع آن ابتدا کودک قادر به تشخیص چهره پدر و مادر و سایر نزدیکان خودش خواهد بود. این اتفاق تقریبا در پایان هفته دوم نوزادی رخ خواهد داد. در این زمان کودک به کسانی که در حوزه دید او قرار گیرند خیره خواهد شد.
در هفته سوم کودک به میزان بیشتری به محیط اطراف خود دقت خواهد کرد و به مدت بیشتری خیره خواهد ماند.
در پایان ماه اول میتوان انتظار داشت که کودک با مادرش تماس چشمی برقرار کند و دریچه های جدیدی از ارتباط با دنیای اطراف برقرار کند. البته بازه زمانی برقراری ارتباط چشمی حتی تا ۸ هفتگی هم ممکن است طول بکشد
سایر توانایی های کودک در پایان ماه اول:
- برگشتن به سمت منبع نور
- دنبال کردن اشیا به صورت افقی
- تشخیص و تمرکز بر روی صورت افراد
۲تا ۳ ماهگی
در دوماه اول هماهنگی بینایی نوزاد چندان بالا نیست اما پس از دو ماه به تدریج میزان این هماهنگی بالاتر می‌رود. نوزاد در این زمان حساسیت و کنجکاوی بیشتری نسبت به محیط اطراف خود نشان خواهد داد.
به طبع توانایی نوزاد برای مواردی نظیر:
- افزایش تعادل بین دو چشم
- افزایش هماهنگی دو چشم برای ردیابی اشیا
- ارتباط چشمی با افراد بالاتر می‌رود
در این بازه رفته رفته حرکات چشم کودک در عین حال که افزایش می‌یابد، منظم تر و هماهنگ تر هم می‌شود. کودک رفته رفته میتواند هر دو چشم خود را بر روی یک جسم ثابت نگه دارد و برای تمرکز بر روی اجسام بدون چرخش دادن سر خود تنها از حرکات چشمانش استفاده کند. در عین حال حرکات افقی و نیز حلقوی اجسام را با چشمان خود دنبال می‌کند.
در پایان ۳ ماه کودک علاقه بیشتری به تماشای اجسام هندسی نظیر اجسام حلقوی نشان می‌دهد. در این سن کودک میتواند متوجه دست و پای خود شده و تدریجا هماهنگی میان حرکات چشم و بینایی نوزاد با حرکات دست و پا نیز بالاتر می‌رود. یکی از نتایجش میتواند تکان دادن دست ها و پاهایش با دیدن یک جسم خاص باشد.
کودک در ۲ ماهگی با استفاده از قدرت بینایی خود توانایی بیشتری برای تشخیص چهره ها و افراد نشان می‌دهد. از دیدن چهره ها و افراد آشنا لذت می‌برد و اولین لبخند را در واکنش به دنیای اطراف نشان می‌دهد. و به طبع آن اشتیاق بیشتری به تماس چشمی با دنیای اطراف نشان می‌دهد.
در نظر داشته باشید :
از آنجایی که در این بازه توجه نوزاد نسبت به محرک های سمعی_بصری افزایش یافته، میتوان با استفاده از آویزان کردن این محرک ها از جمله عروسک های رنگی روی تخت نوزاد به تقویت بینایی نوزاد کمک کرد.
محدوده دید نوزاد در این سن حدود ۳۰سانتی متر و در یک حوزه ۱۸۰درجه ای میباشد.
۴تا۶ ماهگی
۶ماهگی نوزاد همزمان است با تغییرات و پیشرفت های شگرف در مراکز بینایی مغز کودک که به نوزاد کمک خواهد کرد که واضح تر ببیند و چشمان خود را سریع تر و دقیق تر حرکت داده و اجسام متحرک را با چشمان خود زیر نظر گرفته و دنبال کند.
از ابتدای این بازه سنی به تدریج دقت و عمق بینایی کودک افزایش یافته و میدان دید او نیز گسترده تر می‌شود، این مساله به نوزاد این امکان را می‌دهد درک عمیق تری از محیط اطراف خود داشته باشد.
هماهنگی میان چشم و سایر اعضای بدن از جمله دست های کودک در این زمان تدریجا بیشتر می‌شود. این مساله به کودک این امکان را می‌دهد که اشیا را راحت تر مکان یابی کرده و آنها را در دست بگیرد.
در حیطه بازی نیز نوزاد با استفاده از این توانایی به تدریج راحت تر میتواند دست و پای خود را تکان داده و با اسباب بازی ها بازی کند. همچنین نوزاد به تدریج میتواند چشم هایش را مستقل از سر تکان داده و اشیا را دنبال کند.
تصور کنید در این زمان اسباب بازی از دستان کودک بیفتد، نوزاد شما باید قادر به دنبال کردن آن با استفاده از چشمانش باشد. به تدریج دنبال کردن اشیای کوچکتر نیز به توانایی های کودک اضافه خواهد شد. همچنین از ۵ ماهگی کودک به دستان خودش علاقه نشان می‌دهد و حرکات انگشتانش را در حین بازی زیر نظر خواهد گرفت.
از حدود ۴ ماهگی کودک به تدریج میتواند رنگ ها را واضح تر ببیند و رنگ های تندتر را تشخیص دهد. حتی میتوان اظهار داشت که رفته رفته از این لحاظ همانند بزرگسالان عمل کرده و البته قادر خواهد بود همه رنگ های موجود در رنگین کمان را تشخیص بدهد.
والدین گرامی:
مجموعه این توانایی ها به شما این امکان را می‌دهد که در این بازه سنی اولین معاینه چشمی و بینایی را روی کودک انجام دهید که این خود نقطه عطفی در روند رشد کودک میباشد.
یک آزمایش ساده برای درک توانایی های بینایی کودک در این زمان میتواند قرار دادن جسم مورد علاقه کودک در طرفین او به گونه ای که نسبت به آن دید نداشته باشد و کودک باید با تکان دادن خود وضعیتش را نسبت به آن جسم تنظیم کند.
با قوی تر شدن ماهیچه های چشم نوزاد در این سن و ارسال پیام هایی از جانب مغز هماهنگی میان چشم های کودک افزایش یافته و به تدریج دید دو چشمی پیدا می‌کند. سپس کودک قادر خواهد بود مردمک چشمان خود را همزمان به چپ یا راست تکان دهد.
هشیاری نوزاد نیز نسبت به محیط خود بیشتر می‌شود و همچنین نسبت به انعکاسات و تحرکات محیطی حساس تر می‌شود.
توانایی های بینایی کودک در پایان ۶ ماهگی:
- افزایش مدت زمان تمرکز
- تشخیص دادن بطری و هدایت آن به سمت دهان خودش
- دیدن خودش در آینه
- افزایش علاقه به اجسام و اسباب بازیهای رنگی
۷تا۱۰ماهگی
به تدریج کودک از دنیای تار و مبهم خود فاصله گرفته و دنیای اطراف را واضح و دقیق می‌بیند. درک فاصله و عمق برای کودک راحت تر شده و در پرتاب اشیا نیز دقیق تر می‌شود. خودش کم کم میتواند به سمت اشیای مورد علاقه اش حرکت کرده و دستش رابه سمت آنها دراز کند. انجام دادن بازی هایی مثل دالی موشه نیز که بینایی نقش مهمی در آنها دارد، اندک اندک به توانایی های کودک اضافه می‌شود .
سایر توانایی های بینایی کودک در این سن :
- علاقه نشان دادن به تصاویر
- توجه بیشتر به اشیای کوچک
- تشخیص بهتر در مورد اشیایی که پنهان شده اند
- افزایش آگاهی از بدن خود
- تشخیص بهتر و بیشتر رنگها
رشد بینایی کودک از ۱۰ ماهگی تا ۳ سالگی + فیلم .